PHÁC THẢO PHONG THỦY HÀ TĨNH. BÀI 13.

Sau hơn một trăm năm, kể từ khi Nam Dương công Nguyễn Nhiệm về lánh nạn ở đất Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, đến giữa Thế kỷ XVIII, họ Nguyễn nổi tiếng trong nước là một cự tộc khoa hoạn và văn chương. Trong “Hoan Châu Nghi Tiên Nguyễn gia thế phả” do ông khởi thảo, để tránh sự hiềm nghi, Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm không chép tên của vị tổ khai cơ chi họ mình, nhưng lại cho biết Nam Dương công là hậu duệ của Trạng nguyên Nguyễn Thiện đời Mạc.

Ngược dòng lịch sử, ta biết Nguyễn Thiện (1495-1557) là con ông bà Nguyễn Doãn Toại – Nguyễn Thị Hiền, cháu nội Thám hoa Nguyễn Doãn Địch (nguyên quán xã Cảo Dương, nay là thôn Tảo Dương, xã Hồng Dương, Thanh Oai, Hà Tây, trú quán xã Cổ Hoạch, nay là thôn Canh Hoạch, xã Dân Hòa cùng huyện), và là cháu ngoại Tiến sĩ Phạm Bá Kỳ (cùng quê Canh Hoạch), Bá Kỳ vốn dòng dõi Nguyễn Phi Khanh, Nguyễn Trãi, ở làng Nhị Khê, Sau vụ án Lệ chí viên đổi ra họ Phạm, đến đời con, cháu ông là Trạng nguyên Nguyễn Đức Lương, Tiến sĩ Nguyễn Khuông Lễ mới lấy lại họ Nguyễn. Theo tộc phả họ Nguyễn Nhị Khê, do Dương Bá Cung soạn lại năm Minh Mệnh thứ ba (1822) thì gốc gác họ này ở làng Chi Ngại (Chí Linh, Hải Dương). Hai anh em họ Nguyễn lên làm thuê ở đây, đem mộ cha đến táng ở cánh đồng Giữa, rồi người anh ngụ tại Nhị Khê, sinh Thái học sinh Nguyễn Phi Khanh. Người em đến ngụ tại làng Cổ (Canh) Hoạch, trở thành tổ dòng họ Nguyễn Canh Hoạch. Như vậy, họ Nguyễn Nhị Khê là cánh anh, họ Nguyễn Canh Hoạch - Tiên Điền là cánh em).

Nguyễn Thiến đỗ Trạng nguyên khoa Nhâm Thìn năm Đại chính thứ ba đời Mạc Đăng Doanh (1532) làm đến Lại bộ Thượng thư, tước Thư Quận công. Mạc Phúc Nguyên nghe lời gièm pha, nghi ông làm phản. Năm 1550, ông phải đưa hai con là Thạch Quận công Nguyễn Quyền, Phù Hưng hầu Nguyễn Miễn và gia nhân vào Thanh Hóa theo nhà Lê, được ban thưởng và giữ nguyên chức tước. Sau khi ông mất (1557), theo thư khuyên của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm gửi ông trước đó, Nguyễn Quyền lại cùng con em về với nhà Mạc. Nguyễn Quyện là một danh tướng, được phong đến Thái bảo, Thường Quốc công. Năm 1592, ông bị quân nhà Lê bắt và chết trong ngục năm 1593. Để trả thù, nhà Lê tàn sát con cháu họ Mạc và những người theo giúp nhà Mạc. Nhuệ Quận công Nguyễn Tín (con trưởng Nguyễn Quyện), Đỗ Mỹ hầu, Vân Bảng hầu, Nhân Trí hầu (con Nguyễn Miễn) đều bị giết. Thọ nham hầu Nguyễn Trù (con Nguyễn Quyện), Nam Dương hầu Nguyễn Nhiệm, An Nghĩa hầu (con Nguyễn Miễn) tiếp tục theo giúp nhà Mạc( 1). Nhưng sau một trận đại bại, Nam Dương hầu may mắn thoát chết, bèn tìm đường trốn vào Nghệ An, đến ẩn tích trên “một dải đất cát pha do sông Lam mới bồi đắp lên... thời ấy hãy còn hẻo lánh, hoang vu...”, mặc dầu lúc đó đã có tên mới Phú Điền, ngày nay là xã Tiên Điền.

Đền thờ và mộ Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm, thân phụ Đại thi hào Nguyễn Du ở thôn Minh Quang.

Tượng đá mang phong cách kiến trúc thời hậu Lê đặt ở khu lăng mộ Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm.

Mộ cụ Nguyễn Nhiễm (cha Nguyễn Du) 

Mộ cụ Nguyễn Nhiễm (cha Nguyễn Du) .

Mộ cụ Nguyễn Nhiễm (cha Nguyễn Du) .

Từ đời thứ sáu, tộc phả họ Nguyễn Tiên Điền mở ra một trang mới. Khoa cũng như hoạn, con cháu ở Tiên Điền có thể xứng với tổ tiên ở Cảo (Tảo) Dương Cổ (Canh) Hoạch.

(1) Theo tài liệu nghiên cứu của GS Lê Thước và bài của cụ Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố.

(1) Theo “Đại Việt sử ký toàn thư” Bản kỷ, tục biến, Q XVII.

Trong bài thơ La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp “viết không gửi” cho Tiến sĩ Nguyễn Khản, có câu:

“.. Hồng sơn dĩ bắc, Nghi Xuân địa Cổ lai khoa để công gia dinh...” Về mé bắc núi Hồng là đất Nghi Xuân. Xưa nay khoa bảng nhà ông hiển đạt nhất).

Học giỏi, học rộng là nét nổi bật của nhiều người họ Nguyễn. Lĩnh Nam công Nguyễn Quỳnh (1675-?) “các môn thiên văn, địa lý, y học, bói toán, thuật nào cũng tinh thông” (“Nghi Xuân huyện thông chí”). Nguyễn Nghiêm (1708-1776) lúc bé được gọi là “Thần đồng”. Khi mới đi học, có người đến nhà uống nước, thốt lên: “Tảo thời ẩm trà nhất bất” (Buổi sớm uống một bát nước chè), ông ứng khẩu đọc: “Lai niên thự lộc thiên chung” (Sang năm hưởng lộc nghìn chung). Ai cũng lấy làm lạ. Lại khi anh em ông thụ giáo với Hồ công ở xã Hoa Viên, thầy ra vế đối: “Nguyễn Huệ, Nguyễn Nghiêm huynh đệ cập đệ” (Nguyễn Huệ Nguyễn Nghiễm anh em đều thi đỗ). Ông lấy tích chú cháu họ Sơ đời Hán, xin đối: “Sơ Quảng, Sơ Thụ phụ tử đồng triều” (Sơ Quảng sơ Thụ cha con (chú cũng như cha) cùng làm quan một triều). Mười ba tuổi, dự hạch ở huyện, ông đứng đầu... Và những lời của “Thần đồng”, về sau đều đúng. Con cháu của Nguyễn Nghiễm nhiều người học giỏi, đỗ sớm.

Nói chung, Tiên Điền là đất học, đất quan, nhưng cao khoa hiển hoạn chỉ có họ Nguyễn Khoa thì có 5 tiến sĩ, hàng chục hương cống : Cử nhân, sinh đồ tú tài; Hoạn thì chức đến Thượng thư, thăng Tư đổ, Tham tụng, Bồi tụng , Đô chỉ huy lính Trấn thủ, tước thảy công hầu, cha on , anh em đứng đầu trong Triều, ngoài quan thời Lê - Trịnh. Làm quan có người cũng cò chính tích tốt: Nguyễn Nghiễm thực hiện lập hộ tích trong toàn cõi, tổ chức hệ thống dịch trạm. Nguyễn Khản khi làm việc ở Nghệ An, đã tầu xin dời dân Nghệ An ra Thanh Hoa khẩn hoang, mở cửa bể cho thuyền buôn ngoài vào bản lúa gạo, mở đường Quy Hợp lên Trấn Ninh, , mở xưởng đúc tiền ở Vĩnh Sơn, đời Nguyễn, anh em Nguyễn Nễ, công đi sứ Trung Quốc...

Tương truyền, lúc về Tiên Điển, Nam Dương Công Nguyễn Nhiệm, vốn sành y dược, đã lấy nghề này làm kế sinh nhai. Cuối đời, ông đã để lại bộ sách “Nam Dương tập yếu kinh nguyện”. Con cháu ông nhiều người nối nghiệp nhà, trở thành danh y. Trong bài “Truyền thống tốt đẹp của họ Nguyễn Tiên Điền về mặt y học”, Giáo sư Lê Thước viết: “Họ Nguyễn Tiên Điền có nhiều quan to và nhiều thầy thuốc giỏi. Theo học thuyết cũ, “lương y” và “lương tướng” chỉ là một, chỉ khác một bên chữa bệnh cho người, một bên chữa bệnh cho nước. Sách cổ có câu: “Lương y y quốc, kỳ thú y nhân”. Khá nhiều người con cháu họ Nguyễn Tiên Điền đã chọn nghề “y nhân” và kế nghiệp nhau làm nghề ấy, tạo nên một truyền thống y học lâu đời, với một quan niệm tốt đẹp “suy rộng các đức hiếu sinh của trời đất giúp dân chúng ở nơi không có lợi lộc gì” được ghi chép trong bài tựa đầu cuốn Nam Dương tập yêu kinh nguyên...”.

Tự gia tố định quân thân phận,

Vô vị nhi tham tạo hóa quyền.

Nghĩa là: Ngồi ở trong nhà cũng định rõ phận của tôi (Do trong đơn thuốc bao giờ cũng có các vị thuốc đóng vai trò Quân, Thần, Tá, Sứ) - Không ngôi vị mà vẫn thay quyền tạo hóa (do thầy thuốc có thể cải tử hoàn sinh hoặc làm bệnh nhân chết oan)1). Đến thế kỷ XX, nhiều người họ Nguyễn vẫn là thầy thuốc.

Dạy học cũng là một “nghề” truyền thống của họ Nguyễn. Cũng như mọi nho sĩ khác, hầu hết các nhà khoa bảng, học trò thi... người họ Nguyễn đều có ít nhiều thời gian dạy học. Đặc biệt, Hoàng Giáp Nguyễn Nghiễm là nhà giáo dục nổi tiếng, đào tạo hàng chục nhà khoa bảng, trong đó có Tiến sĩ Ngô Phúc Lâm, Hương cống Nguyễn Thiếp. Ông lại giữ chức Nhập nội kinh diện và con trai Nguyễn Khản làm Tả tư giảng, thầy học của vua Lê, chúa Trịnh.

(1)  Bài của GS Lê Thước do ông Nguyễn Khắc Bảo công bố trên THC Văn hóa Nghệ An số 71 (25/2/2006) trả lời mấy ý thắc mắc của tôi về Thánh y Nguyễn Cảnh – Nhân đây xin có lời cảm ơn ông Nguyễn Khắc Bảo.

Cũng cần biết thêm, về địa lý thì vị tổ đời thứ 5 Nguyễn Quỳnh, mới là người nổi tiếng. Ông đi chơi, cứu một Bắc khách thoát nạn khi thuyền ông ta bị bão. Người này vốn thuộc một dòng họ có thuật địa lý bí huyền... triều nhà Tống xưa, tên là Ngô Cảnh Phượng. Nhà địa lý này cảm công ơn của ông, bèn truyền thụ cho ông mọi phép bí truyền về thuật phong thủy của dòng họ mình. Do đó, ông càng tinh thông địa thuật. Mồ mả phát tích của họ Nguyễn hầu hết đều tự ông chọn đất, lập hướng. Ông lại viết thành quyển “Đại hiếu chân kinh” phát minh rõ hơn những cái uẩn áo của họ Ngô” (Nghi Xuân huyện thông chí” - SĐD)

Nhưng đóng góp lớn nhất cho văn hóa dân tộc là những trước tác của người họ Nguyễn. Đó là bộ sách thuốc “Nam Dương tập yếu kinh nguyện” 1 của vị sơ tổ Nguyễn Nhiệm. Lĩnh Nam công Nguyễn Quỳnh, ngoài bộ “Đại hiếu chân kinh”, còn có “Từ ấu chân thuyền” (4) và “Dịch binh quyết nghị” gồm 15 quyển, soạn lúc 60 tuổi (1734). Nguyễn Nghiêm là nhà văn lại là nhà sử học uyên bác. Bộ “Việt sử bị lãm” 7 quyển của ông được Phan Huy Chú đánh giá “bình luận tinh khiết, gọn đúng, được khen là danh bút” (Lịch triều tiến chương - Văn tịch chí).

(1)  Về sau, Nguyễn Nhưng để tựa bộ “Nam Dương tập yếu kinh nguyên” và tham khảo bộ “Từ ấu chân thuyên” hợp thành một quyề dem bá.

Ông còn có “Lạng Sơn đoàn thành đồ chí”. Loại sách ghi chép về nhiều môn còn có “Huyền cơ đạo thuật bí thư” (triết học, của Nguyễn Thiện), “Tiên địa nhân vật sự” (của Nguyễn Hành) v... Họ Nguyễn còn có Nguyễn Ức tinh thông nghề kiến trúc, được cử làm Thiềm tự bộ Công, giám đốc việc xây dựng cung điện ở Huế; Nguyễn Thảng có tài viết chữ (thư). Hầu hết các liên đội trong cung điện Huế và nhiều đền miếu đều là chữ viết của ông.

Đặc biệt, họ Nguyễn có nhiều nhà thơ, nhà văn nổi tiếng trong nước, để lại những tác phẩm được người đời truyền tụng: Nguyễn Nghiễm có “Cổ lễ nhạc chương thi văn tập”, “Quân trung liên vịnh”, “Khổng tử mộng Chu công” (phú); Nguyễn Khản có “Diễn Âm Chinh phụ ngâm”, “Tự tình khúc”. Ông là người giỏi quốc âm, viết nhiều bài hát ca trù, lưu truyền ở kinh thành Thăng Long; Nguyễn Nỗ (Đề) cũng là nhà thơ có tiếng với “Quyến Hiện giáp ất tập” và “Hoa trình tiêu khiển tập”; Nguyễn Nghi để lại “Châu Kiều di cảo”. Anh em Nguyễn Thiện, Nguyễn Hành (con Nguyễn Điều) là hai nhà thơ lớn. Nguyễn Thiện là tác giả “Đông Phủ thi tập” và là người nhuận sắc “Truyện Hoa tiên” của Nguyễn Huy Tự (bản hiện lưu hành). Nguyễn Hành với “Minh Tuyên phổ” và “Quan hải tập” (hay “Quan Đông hải”) cùng chú ruột, Nguyễn Du là hai trong “An Nam ngũ tuyệt” đương thời. Và người làm rạng rỡ nhất cho họ Nguyễn Tiên Điền, cho cả dân tộc Việt Nam, là Nguyễn Du, với “Thanh Hiên tiến, hậu tập”, “Bắc hành tạp lục”, “Nam Trung tạp ngâm”, với “Sinh tế Tràng Lưu nhi nữ văn”, “Văn tế Thập loại chúng sinh” (“Văn chiêu hồn”) và truyện Nôm “Đoạn trường tân thanh”, tức “Truyện Kiều” bất hủ.

 ( Trích trong Hà Tĩnh đất văn vật Hồng Lam " - Thái Kim Đính.

Xin theo dõi tiếp BÀI 14. Thân ái, dienbatn.