PHÁC THẢO PHONG THỦY HÀ TĨNH. BÀI 11.

Từ đời Trần, chùa Ân Quang (chùa Ghềnh) đã là một danh lam xứ Nghệ, được cả nước biết đến. Du khách thường qua lại, viếng thăm và nhiều tao nhân mộ khách đã để lại nhiều tác phẩm thơ ca nổi tiếng như nhà thờ Phạm Ngộ (nguyên tên Chúc Kiên, người Hương Kính Chủ, nay thuộc Hải Dương)làm quan dưới triều Trần Minh Tông (1314-1329), trong bài thơ làm khi ngồi thuyền đi chơi Phù Thạch cho biết tiên tổ của ông từng tu hành ở đây và lúc nhỏ ông cũng đã theo cha đến đây:

Năm nay Phù Thạch giong đò

Non sông như cũ đầu phơ bạc rồi

Còn đâu năm tháng mảng vui

Khói mây ngàn dặm chơi vơi tức lòng

Cuộc chơi duyên nợ đèo bồng

Ngày nào trở lại đường phong bụi trần

Tựa ngồi thoáng chuyện trăm năm

Cánh buồm xa vút theo tầm cánh chim

(Trích bản dịch của Thanh Minh)

 Cùng thời nhà thơ Phạm Ngộ - Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn (1289-1368) người lộ Khoái Châu (nay thuộc Hưng Yên) từng qua Phù Thạch cũng có bài thơ nhắc đến chùa Gành “Chùa sư thấp thoáng bức tranh in”.

Thời Lê Sơ, sự kiện lịch sử đất nước liên quan đến vùng đất này được sử sách, bi ký ghi chép là việc Vua Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành qua đây năm 1470-1471. Trên đoạn đường nhà Vua đi qua bến Phù Thạch, Vua có làm bài thơ Quá Phù Thạch độ (Qua bến Phù Thạch). Dưới đây là bài thứ nhất, Thái Kim Đỉnh phỏng dịch:

“Sóng lạnh, triều xô ra biển xa

Nhấp nhô gành đá, ánh dương tà.

Đầu non, mũ trắng, chùm mây vấn.

Đáy nước, the hồng, sợi ráng sa.

Lửa đã bốc theo vừng nhật đó,

Rồng còn luyến mãi vực sâu a?

Sửa văn, xếp võ, nay là lúc.

Ban bố đức âm khắp mọi nhà”.

(Trích địa chí Đức Thọ, xuất bản năm 2004- trang178)

 Đời Lê Nguyễn, phố Phù Thạch càng đông vui thì chùa Ghềnh càng nhiều người viếng. Năm 1777, Hoàng giáp Bùi Huy Bích (1744-1818) vào làm đốc đồng Nghệ An đã làm bài thơ về phố Phù Thạch, có câu:

Lô nhô phố khách hương trà ngát

Thấp thoáng nhà chùa bóng trúc che

  Và Phu Tử đất La Sơn Nguyễn Thiếp là khách quen của nhà chùa, chẳng những đi về luôn mà “Ba năm làm quan nhỏ; Mấy lần trọ chùa này”. Về sau, ông lại “Gặp ông chài già ở Phù Thạch”  và tỏ rõ vị trí của ngôi chùa:

Bên trái chùa Ân Quang là phố khách

Bên phải chùa Ân Quang là bến đò sông Lam

Đến Thế kỷ thứ XVII chùa đã được sữa chữa nhiều lần. Lần trùng tu cuối cùng vào năm Giáp Tý đời Tự Đức (năm 1864), người ta đúc thêm 1 quả chuông đồng nặng 51kg và tậu sắm thêm nhiều tự khí.

   Trên bảy Thế kỷ chùa Ân Quang (chùa Ghềnh) vẫn được bảo vệ, được tôn tạo ngày càng to lớn hơn. Nhân dân xã Đức Vĩnh nói chung, nhân dân thôn Vĩnh Đại nói riêng luôn luôn tự hào về thiền viện này:

Ai vô Hà Tĩnh coi voi,

Ai về Phù Thạch mà coi chùa Ghềnh." (St).

4/ PHONG THỦY YÊN HỒ - ĐỨC THỌ - HÀ TĨNH.

“Xã Yên Hồ đời Trần gọi là Bà Hồ, sang đời Lê gọi là Bình Hồ. Tên Yên Hồ có từ đời Tây Sơn khi Quang Trung lên ngôi (1789) để tránh tên húy của Người, nên đổi Bình Hồ thành Yên Hồ. Xưa xã Yên Hồ  có 9 thôn: Diên Hoà, Tiền Tiến, Trung Hậu, Quy Vượng, Tiến Lộc,, Phúc Thọ, Trung Thượng Đình, Nam Hồng và  Văn Minh.

    Xã Yên Hồ: Bắc giáp xã Đức Vịnh ngăn cách bởi con sông La ; Đông giáp các xã Đức Thuận và Trung Lương bởi con sông Minh, Nam giáp các xã Đức Nhân, Đức Thịnh, Đức Thuỷ; Tây giáp các xã Đức La, Đức Quang. Diện tích tự nhiên: 703,36 ha, có dân số: 5.250 người.

     Một thầy địa lí người Trung Quốc cho rằng Yên Hồ có thế đất Điểu linh (Con chim linh thiêng) hai cánh là hai làng Nội Diên và Yên Phúc, Diên Vượng là cái đầu đang uống nước sông La. Con sông La trong xanh vòng quanh nối với sông Minh thơ mộng, ôm hai làng Nội Diên và Yên Phúc phía trong, cùng xóm Đồng Dâu phía ngoài lại tạo nên thế chữ TÂM, đây là cái thế bền vững muôn đời.

    Đất đai do phù sa hai con sông này bồi đắp nên nông nghiệp Yên Hồ ngày càng phát triển, làng xóm trù phú, cuộc sống nhân dân ngày càng ấm no hạnh phúc. Cùng với nghề nông, Yên Hồ xưa còn là làng rèn lâu đời. Khác với làng nghề Trung Lương, thợ rèn Yên Hồ chủ yếu đi làm nghề ở các huyện Thanh Chương, Anh Sơn, Nam Đàn, Yên Thành và một số địa phương khác. Yên Hồ nổi tiếng về nghề dệt vải, trồng dâu, nuôi tằm. Do nghề nghiệp, con gái Yên Hồ rất đẹp. Những câu “Muốn ăn xôi nếp độ chà - Muốn xem gái đẹp thì ra Yên Hồ”, hoặc “ Trai Đông Thái, gái Yên Hồ”. Nhiều câu chuyện còn lưu truyền nói về sự đoan trang, chung thuỷ, đảm đang của các cô gái Yên Hồ.

      Ngoài tuyến đường sông La, sông Minh Giang, ngày trước, Yên Hồ nằm trên trục đường số 8 (quốc lộ 8 A) - Con đường từ Phù Thạch - Vịnh Đại lên Ngã tư Trổ, nay là tỉnh lộ 19. Đê La Giang, đường 8A, tỉnh lộ 19 hiện được dự án nâng cấp của nhà nước đang thi công.

Yên Hồ là đất học.

   Từ Thế kỷ XIV đã có Đào Tiêu đậu Trạng nguyên năm Ất Hợi (1275) đời Trần Thánh Tông. Ông là người khai khoa cho đất Nam Châu Hoan suốt 200 năm vắng bóng người đậu đại khoa kể từ khoa thi Tam trường đầu tiên dưới triều vua Lý Nhân Tông ( 1075). Đoàn Xuân Lôi đậu Khôi nguyên năm Giáp Tý (1384), đời Trần Phế Đế. Tiếp đến có Nguyễn Biểu đậu Thái học sinh vào cuối thế kỷ XIV.( Nhà thờ đã được công nhận Di tích lịch sử Quốc gia 2001) Thời Lê - Nguyễn, Yên Hồ lại có nhiều người đậu đại khoa Tiến sỹ như Nguyễn Tắc Trung ( ? ) Phạm Nại (1427- ?), Tiến sỹ Nguyễn Phong (1559-?);  Tiến sỹ Lê Đắc Toàn (1621- ?).

   Thời tân học, Yên Hồ cũng có nhiều người đi học sớm và nhiều người thành đạt, trong đó có các giáo sư Hoàng Xuân Hãn (1908- 1996), Hoàng Xuân Nhị (1914- 1990), Hoàng Xuân Chinh, Võ Quý, Trần Văn Bính, Trần Đức Thiệp, Trần Đức Lịch, Nguyễn Văn Đính, Hoàng Quốc Kỷ, Võ Thanh Sơn…là những trí thức tiêu biểu.

  Thế hệ đây con em trẻ Yên Hồ cũng nối tiếp được truyền thống của các thế hệ cha anh đi trước. Lãnh đạo trường ĐH Hà Tĩnh cả HT và PHTđều là con em Yên Hồ. Trong 12 Bí thư Huyện uỷ của Hà Tĩnh hiện nay có 2 con em quê Yên Hồ. Có nhiều em thi đại học 29 điểm trở lên như Trần Quốc Minh, Lương Xuân Tiến. Em Nguyễn Thành Lợi liên tục đạt giải nhất môn toán 10,11 cấp Tỉnh. Em Trần Đức Khôi đạt giải toán qua mạng cấp Quốc gia và là thủ khoa vào năng khiếu Tỉnh. Em Trần Minh Đức Huy chượng vàng giải toán bằng máy tính miền Trung; Em Trần Như ý huy chương vàng cờ vua mở rộng miền Trung tại Thừa Thiên Huế ( 2011). Em Bùi Thanh Phong giải Nhất sinh viên thanh lịch ĐH khoa học tự nhiên. Em Võ Quang Phát ( ĐH điện lực) giải nhất Rung chuông vàng chung kết Sinh viên toàn Quốc...

    Yên Hồ là xã thanh toán nạn mù chữ sớm và các ngành học, cấp học đều phát triển. Năm 1949, trường Trung học Liên Việt mở tại Yên Hồ, sau này trường cấp 2 Yên Hồ, THCS Nguyễn Biểu. Toàn xã Yên Hồ hiện có trên 70 Giáo sư, phó Giáo sư, Tiến sỹ, Thạc sỹ; nhiều nhiều người là nhà lãnh đạo, doanh nhân, nhà khoa học có tên tuổi. Trường THCS Nguyễn Biểu vừa kỉ niệm 60 năm ngày thành lập (1949-2009) và đón nhận Huân chương lao động hạng Ba của Chủ tịch nước.

 Yên Hồ đất lành chim đậu.

    Một thời Bình Hồ ( 1409-1413) là Thủ đô kháng chiến thời Hậu Trần, phủ lị Đức Thọ (1865) đóng tại đây. Những năm 1949 cơ quan cấp tỉnh trú tại đây một thời gian.Rồi trường Liên Việt Hà Tĩnh ra đời (1949) trong chiến tranh các đơn vị bộ đội, kho vũ khí, hậu cần, trạm trung chuyển, kho nông sản, đơn vị xăng dầu đều đóng nơi đây. Đại hội điểm Yên Hồ là 1 trong 11 xã được TW chọn tổ chức đại hội trên toàn quốc. Yên Hồ cũng là 1/5 xã được chỉ định xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015 của Huyện Đức Thọ.

    Gia đình Tổng bí thư Lê Duẩn chọn Yên Hồ là chổ thông gia, nguyên Tổng thanh tra Nguyễn Kì Cẩm và nhiều nhà khoa học, trí thức chọn đất Yên Hồ làm con rể.

   Nhiều người con quê hương Yên Hồ qua bao năm công tác xa quê nay thiết tha muốn về quê để an dưỡng những ngày cuối đời, để sống với biết bao kỉ niệm một thời.

Nhà thờ Nguyễn Biểu đã được công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia 1991.

( Hiện đã được đại trùng tu sắp khánh thành với kinh phí 7,6 tỉ VND).

Nhà thờ Đào Tiêu đã được công nhận Di tích lịch sử cấp tỉnh 2007.

Nhà thờ họ Hoàng Xuân đã được công nhận Di tích lịch sử cấp tỉnh 2011.

Nhà thờ Tiến sỹ Phạm Nại được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh 2011.

Nhà thờ TS Lê Đắc Toàn được công nhận Di tích lịch sử cấp tỉnh 2010.

 Yên Hồ là vùng đất lịch sử.

    Yên Hồ từng là nơi vua Trùng Quang lên ngôi xây dựng căn cứ Bình Hồ để chống giặc Minh xâm lược, tính đến nay là 600 năm (1409-2009). Ngoài đền, chùa ở đây còn có nhiều dấu tích về cuộc kháng chiến của Vua Trùng Quang đời Hậu Trần với luỹ đất, các dấu tích địa danh như: Làng Dài, Cồn Án, Bến Xưỏng, Cồn Kho, Dăm Đồng Ràng, dăm Sát, ghi dấu một thời bi hùng  của dân tộc. Các nhà khoa học cần tiến hành nghiên cứu, tìm hiểu về một thời nơi đây chính là Thủ đô kháng chiến của thời Hậu Trần.

    Các tên gọi, di chỉ như: Đăm Đục, Cồn Trong; Dăm Lành, Dăm Ác; Dăm Bút, Đài Nghiên, cùng với sự tích Ruộng tiền đò … là biểu tượng cho tinh thần hiếu học và sống có nghĩa tình của người dân Yên Hồ.

( Trần Quốc Thường - biên soạn) @yenhoductho

“Xưa kia, làng Yên Hồ nổi tiếng trong tổng, trong huyện với 2 biểu tượng Dăm Bút và Dăm Nghiên. Mặc dù ngày nay không còn nữa nhưng theo sử sách chép lại thì Dăm Bút dài 90m, hai đầu nhọn hình bút lông, ở giữa phình ra rộng 6m, phía trước Dăm Bút là Dăm Nghiên hình lòng chảo, mỗi khi trời mưa, nước đọng ở giữa, trông như cái nghiên mực. Đây chính là biểu tượng cho tinh thần hiếu học của người dân Yên Hồ, nơi học hành, thi cử đỗ đạt bậc nhất châu Hoan xưa.

Kể từ đời nhà Trần, việc học hành ở La Sơn bắt đầu khởi sắc, Yên Hồ với truyền thống học hành cũng có nhiều người đỗ đạt. Đời Trần Thánh Tông có Đào Tiêu đậu Trạng nguyên năm Ất Hợi (1275), đời Trần Phế Đế có Đoàn Xuân Lôi đậu Khôi nguyên năm Giáp Tý (1384). Tiếp đến có Nguyễn Biểu đậu Thái học sinh vào cuối Thế kỷ XIV. Thời Lê - Nguyễn, Yên Hồ lại có nhiều người đậu đại khoa Tiến sỹ như Nguyễn Tắc Trung, Phạm Nại, Tiến sỹ Nguyễn Phong, Nguyễn Doãn Huy, Lê Đắc Toàn… Thời tân học, Yên Hồ cũng có nhiều người đi học sớm và nhiều người thành đạt, trong đó, có các giáo sư: Hoàng Xuân Hãn (1908-1996), Hoàng Xuân Nhị (1914-1990), Hoàng Xuân Chinh, Võ Quý, Trần Văn Bính, Trần Đức Thiệp, Trần Đức Lịch, Nguyễn Văn Đính, Hoàng Quốc Kỷ, Võ Thanh Sơn… là những trí thức tiêu biểu. Thế hệ trẻ Yên Hồ cũng tiếp nối truyền thống cha anh đi trước với những thành tích đáng nể: trên 80 giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ... qua các thời kỳ.

Làm rạng danh quê hương Yên Hồ nhất trong lịch sử phải kể đến Nghĩa vương Nguyễn Biểu. Nguyễn Biểu quê ở làng Bình Hồ, đỗ Thái học sinh (Tiến sỹ) thời Trần, phò vua Trần Trùng Quang chống giặc Minh, từng làm quan Điện tiền Thái Sử (Ngự sử ). Ông là người cương trực, gặp việc không ngại can gián. Trong tình thế đất nước nguy cấp, vì việc nước, ông lĩnh mệnh vua đi sứ sang đại bản doanh của quân Minh do Trương Phụ chỉ huy để thực hiện kế cầu phong. Biết vào nơi hang hùm, nọc rắn, đi dễ khó về, nhưng ông không từ nan.

Để uy hiếp ông, Tướng Trương Phụ bày “bữa tiệc đầu người” nhưng ông không hề run sợ mà bình tĩnh ngồi vào bàn móc đôi mắt ăn. Thu phục không được, chúng bèn ra tay sát hại ông. Sau khi ông mất, nhà sư chùa Yên Quốc có làm bài cầu siêu, vua Trần Trùng Quang làm bài văn dụ để tỏ lòng thương tiếc người sứ thần anh dũng không làm nhục quân mệnh và biết làm rạng danh Quốc thể. Nhân dân lập miếu thờ, suy tôn ông là Nghĩa vương. Các triều đại sau cũng đều truy phong ông làm Phúc Thần. Vua Lê Thái Tổ sau khi chiến thắng quân Minh đã cho lập đền thờ ông ở Nội Diên, phong là Nghĩa Liệt Hiển ứng Uy linh Trợ thuận đại vương (tức Nghĩa sỹ Đại Vương). Năm 2001, đền được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Năm 2011, được đầu tư 7,5 tỷ đồng trùng tu, tôn tạo nhiều hạng mục, công trình. Đến nay, đền thờ Nguyễn Biểu là một công trình kiến trúc độc đáo của xã Yên Hồ và cứ đến ngày 1/7 âm lịch hàng năm, chính quyền, ngành văn hóa, dòng tộc và nhân dân làm lễ tưởng niệm, rước kiệu.( Anh Hoài).

Đền thờ Nguyễn Biểu - công trình kiến trúc độc đáo tưởng nhớ công ơn người anh hùng cứu nước, một trong những địa chỉ giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.