PHÁC THẢO PHONG THỦY HÀ TĨNH. BÀI 19.

Từ đường nhà thờ cụ tổ Nguyễn Uyên Hậu vừa được xây dựng năm 2018.

2 . Nguyễn Hàm Hằng.

Con cháu ông Uyên Hậu, từ đời thứ hai đến đời thứ chín đều có nhiều người học hành đỗ đạt. Nguyễn Hàm Hằng, con trai ông, 15 tuổi đã đỗ Hương cống, 16 tuổi thi Hội vào tam trường làm giáo quan ở Quốc tử giám.

3. Nguyễn Thừa Nghiệp.

Con thứ Nguyễn Hàm Hằng là Nguyễn Thừa Nghiệp cũng đỗ Hương cống, và tam trường hội thí.

Thế hệ thứ 2 và 3 họ Nguyễn tại Tràng Lưu, Nguyễn Hàm Hằng cùng hai con là Nguyễn Thừa Cẩn và Nguyễn Thừa Nghiệp đều là Giám sinh đời vua Lê Thánh Tông.

Chưa có tư liệu nào nói về 3 thế hệ đầu tiên của họ Nguyễn Huy Trường Lưu, nhưng Nguyễn Uyên Hậu thì không trở về Trường Lưu, còn Nguyễn Hàm Hằng và Nguyễn Thừa Nghiệp cũng như anh Nguyễn Thừa Nghiệp là Nguyễn Thừa Cẩn đều mất ở quê, bằng cứ là mộ các cụ và các cụ bà còn đến ngày nay. Con cháu truyền nhau là lúc già các cụ về quê dạy học, vậy người theo học có lẽ là cư dân của các làng Tràng, làng Trại, làng Vạc, Kẻ Đò, Kẻ Bỉn chăng ? Và thêm vào đó là cuối đời thứ 3 họ Nguyễn Huy Trường Lưu có thuỷ tổ họ Nguyễn Xuân và họ Trần Huy cũng vào đây lập nghiệp, có thể họ tìm về vùng có những người dạy học như các vị tổ ba đời đầu của họ Nguyễn Huy. Gia phả cả hai họ đều không ghi rõ các cụ ở đâu về, nhưng không phải người ở đây vì đều ghi là Thuỷ tổ.

 Như vậy khoảng 100 năm đầu từ 1450 đến 1550 là quãng thời gian Thuỷ tổ họ Nguyễn Huy về lập nghiệp, dựng làng cùng với cư dân gốc, và 2, 3 đời kế tiếp. Các cụ không vào Yên Huy, cũng không vào Gia Hanh và cũng không ở Vĩnh Gia. Mặc dù, có thể cụ Uyên Hậu vì mến mộ cụ Nguyễn Tâm Hoằng nên về đây lập nghiệp, cho con ở rể nhưng ở gần (cụ Nguyễn Tâm Hoằng chỉ có con gái – 10 người, không có con trai, sau này bà vợ cụ Nguyễn Hàm Hằng là con gái trưởng nên có về thờ cúng, chứ không ở ngay Vĩnh Gia). Những cư dân gốc thời đó, nay theo các dòng họ thì không còn hậu duệ ở Trường Lộc.

Nguyễn Uyên Hậu là ông tổ của họ Nguyễn Tràng Lưu, ông có tên thụy là Dụ Khánh, giữ chức Minh kinh bác sĩ ở Quốc tử giám thời Lê Thánh Tông. Về sau ông về lại Trung Quốc, dặn con cháu lấy ngày Đông Chí làm ngày giỗ.

Nguyễn Hàm Hàng là con của Nguyễn Uyên Hậu. Năm 15 tuổi đỗ Hương cống, thi hội đạt tam trường, ông làm quan ở Quốc tử giám.

Nguyễn Thừa Mỹ là con thứ của Nguyễn Hàm Hằng, đỗ Hương cống.

Đời thứ 4 và thứ 5 không thấy ghi chép ai đỗ đạt. Đến đời thứ 6 tính từ Nguyễn Uyên Hậu có Nguyễn Đôn Hậu đỗ Hương cống, làm chức Tham tướng thần sự. Người em của Nguyễn Đôn Hậu là Nguyễn Như Thạch (1579 – 1662) đỗ Hương giải năm 1602, làm đến Lang trung bộ Hình.

Đời thứ 7 có Nguyễn Công Ban  sinh năm 1630, đỗ Hương cống, sau đỗ khoa sĩ vọng năm 1665, làm đến Giám sát ngự sử, tước Thái Sơn Nam.Đời thứ 8 có Nguyễn Công Chất đỗ Hương giải năm 1675, làm tri huyện Thạch Hà.

Nhà thờ Nguyễn Công Ban thường gọi là nhà thờ Đại tông họ Nguyễn Huy, ở trung tâm xã Trường Lộc hiện nay, giữa trụ sở Ủy ban nhân dân xã và đình làng, nơi đó trước đây thuộc núi Bình Cương, chưa rõ dựng từ lúc nào, trong Di tích danh thắng Hà Tĩnh và Địa chí huyện Can Lộc có ghi tên nhà thờ Nguyễn Công Ban. Do Đền Thư viện thờ Nguyễn Huy Oánh không còn, chính quyền địa phương cùng con cháu trong dòng họ đã đề nghị và được các cơ quan chức năng chấp nhận, lấy nhà thờ Nguyễn Công Ban để xếp hạng di tích gắn với chắt của ông là Danh nhân văn hóa Nguyễn Huy Oánh, năm 2006.

Là một tác giả của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu, Nguyễn Công Ban có nhiều đóng góp cho sự phát triển của làng Trường Lưu, Ủy ban nhân dân xã Trường Lộc đang có kế hoạch đề nghị các cấp chính quyền lập hồ sơ xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh cho phần mộ của ông ở Rú Mác- Mạc Sơn.

Mộ Nguyễn Công Ban được xây lăng quãng những năm nửa đầu thế kỷ XIX, và đến cuối thế kỷ được tu bổ và xây lăng mộ của vợ ông là bà Dương Thị Xa, con gái của Bạt quận công Dương Trí Trạch. Tại Rú Mác trước đây còn có ngôi mộ của bà mẹ kế người Nhật của Nguyễn Công Ban, năm 1995 lúc chuyển mộ không còn gì.

Mộ tổ cụ Nguyễn Công Ban đã được xây dựng lại trên khuôn viên tuyệt đẹp 1.000m2 và khang trang hơn rất nhiều.

Đời thứ 9 có hai anh em là Nguyễn Công Xuân (1688 - ?) đỗ Hương cống, làm Đồng nhạc đường mậu lâm lang và Nguyễn Huy Tựu (1690 – 1750) đỗ Hương giải, làm Tham chính Thái Nguyên, Tả thị lang, được truy phong Thượng thư bộ Công, tước Khiết Nhã hầu.

Từ Nguyễn Huy Tựu ở đời thứ 9 thì dòng họ Nguyễn đổi thành Nguyễn Huy, mở ra một thời kì mới của dòng họ Nguyễn Tràng Lưu.

Nhà thờ Nguyễn Huy Tựu, do Nguyễn Huy Oánh xây dựng từ năm 1752 để thờ cha là Nguyễn Huy Tựu, sau đó con cháu thờ cúng và làm giỗ theo ngành trưởng từ mẹ Nguyễn Huy Tựu là bà Nguyễn Thị Bẩm (1669-1743) - Nguyễn Huy Tựu - Nguyễn Huy Oánh - Nguyễn Huy Tự - Nguyễn Huy Tượng… nhà thờ thường được gọi là nhà thờ cụ Thượng (Nguyễn Huy Tựu được phong tặng là Thượng thư bộ Công năm 1767) hay nhà thờ họ Lục chi (từ 6 con trai của Nguyễn Huy Tựu nay chia thành 6 chi họ - Lục chi, vào các dịp tế Xuân, tế Thu, 6 vị tổ của 6 chi đều được tế ở đây).

Từ Nguyễn Huy Tựu, tổ đời thứ chín, họ Nguyễn Công đổi thành Nguyễn Huy, và mở ra một thời kỳ mới của dòng họ Nguyễn Tràng Lưu. Ông có năm con trai và một con nuôi, đều thành đạt: Con trưởng Nguyễn Huy Oánh (1713-1789) đỗ đầu thi hương, rồi đỗ Thám hoa lúc 38 tuổi, làm quan qua các chức Tri phủ, Hàn lâm viện thị chế, đến Quốc tử giám tư nghiệp, Hàn lâm viện thừa chỉ, đi sứ nhà Thanh về thăng Thị lang, Ngự sử đài đô ngự sử rồi Thượng thư bộ Công, trí sĩ; Nguyễn Huy Cự (1707-1775) đỗ Hương giải, tước Ngật đình bá; Nguyễn Huy Kiên, Hương giải, Thiêm sự bộ Lại; Nguyễn Huy Quýnh (1734-1785), đỗ Tiến sĩ, làm Đốc thị đạo Quảng Thuận, Hàn Lâm viện thị giảng; Nguyễn Huy Khản, Hương cống; Con nuôi là Nguyễn Huy Đại, làm Phó sứ đồn điền, tặng tước Hầu.

Nguyễn Huy Oánh (1713 – 1789) .

Là con trưởng của Nguyễn Huy Tựu, tự là Thư Hiền, hiệu Thạc Đình, biệt hiệu là Thiên Nam cư sĩ. Ông đỗ đầu thi hương, đỗ Đình nguyên Thám hoa năm 1748. Về sau ông làm các chúc Tri phủ, Hàn lâm viện thị chế, Quốc tử giám tư nghiệp, Hàn lâm viện thừa chỉ. Ông đi sứ Trung Quốc năm 1765. Về được thăng Thị lang, Ngự sử đài đô ngự sử, thượng thư bộ Công. Năm 1777, ông cáo quan về quê.

Nguyễn Huy Cự (1707 – 1775), là con của Nguyễn Huy Tựu, đỗ Hương giải, được phong tước Ngật Đình bá.

Nguyễn Huy Kiên, là con của Nguyễn Huy Tựu, đỗ Hương giải, làm Thiêm sự bộ Lại.

Nguyễn Huy Quýnh (1734 – 1785), sau đổi là Trực, là con của Nguyễn Huy Tựu, đỗ Hương giải, năm 1772 đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Ông làm quan đến chức Hàn lâm thị chế. Khi quân chúa Trịnh tiến đánh Thuận Hóa, ông được cử làm Đốc thị đạo Thuận Quảng, sau đó mất trong quân ngũ.

Nguyễn Huy Khản, là con của Nguyễn Huy Tựu, đỗ Hương cống.

Nguyễn Huy Tự (1743 – 1790) tự là Hữu Tri, hiệu Uẩn Trai. Ông là con của Nguyễn Huy Oánh. Năm 1759, đỗ Hương giải, sau đó được ban Tiến triều ứng vụ, xem ngang Tiến sĩ. Ông làm Tri phủ Quốc Oai. Năm 1770 được thăng Hiến sát phó sứ Sơn Nam. Năm 1774 chuyển sang võ chức, lần lượt giữa các chức Hiến sát sứ Sơn Tây, Đốc đồng Sơn Tây. Ông được ân thăng Hàn lâm viện hiệu lý và ban tặng 4 chữ “Võ khố hùng lược”. Nguyễn Huy Tự là con rể của Nguyễn Khản[4]. Nhân loạn kiêu binh năm 1785, ông xin về trí sĩ tại quê nhà. Năm 1789, theo sự tiến cử của La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp, Nguyễn Huy Tự đã vào Phú Xuân nhận chức Hữu thị lang bộ Binh của triều Tây Sơn Nguyễn Huệ, tuy nhiên được hơn một năm thì ông mất.

Nguyễn Huy Lạng là em của Nguyễn Huy Tự, ông đỗ hương cống.

Nguyễn Huy Tá cũng là em của Nguyễn Huy Tự, ông cũng đỗ Hương cống, làm Đốc học Bắc Ninh, Phó đốc học Quốc tử giám, tước Thư Đình hầu.

Nguyễn Huy Hào (1770 - ?) là con của Nguyễn Huy Quýnh, đỗ Hương cống, làm tri huyện Tiên Tữ tỉnh Bắc Ninh.

Nguyễn Huy Hội (1765 – 1838), có tên khác là Huy Phó, đỗ Hương giải năm 1783.

Nguyễn Huy Giáp là con của Nguyễn Huy Hào, đỗ cử nhân năm 1837.

Ngoài những vị khoa bảng nêu trên thì họ Nguyễn Tràng Lưu còn có thêm một nhân vật nổi tiếng khác. Đó chính là Nguyễn Huy Hổ (1783 – 1841), tên tục là Nhâm, tự là Cách Như, hiệu Liên Pha, ông là con thứ 3 của Nguyễn Huy Tự. Học giỏi nhưng ông không đi thi, ông sống ẩn dật tại quê nhà, đọc sách, làm thuốc, giỏi về y thuật, tinh thông thiên văn địa lí. Ông lấy cháu gái của vua Lê Cảnh Hưng nên tình cảm của ông đối với nhà Lê vô cùng sâu đậm. Năm 1823, vua Minh Mạng triệu ông vào kinh đô Phú Xuân làm thuốc. Ông đã chỉ ra vài điểm sai lầm của Khâm Thiên giám, về sau triều đình nghiệm thấy đúng, vua lấy làm kính phục ban cho chức Linh lang đài.

Khoảng thời gian từ 1550-1650, điểm chính của lịch sử ở giai đoạn này là cuộc chiến Lê-Mạc, tương ứng từ đời thứ 4-6 họ Nguyễn tại Tràng Lưu. Từ năm 1526 nhà Mạc thay nhà Lê, giai đoạn đầu thể hệ thứ 4 họ Nguyễn tại Tràng Lưu chỉ học ở quê, gia phả ghi về Nguyễn Thừa Tổ là “bản phủ hiệu sinh”, thế hệ thứ 5 họ Nguyễn Huy Trường Lưu, Nguyễn Thừa Hưu cũng chỉ là học trò ở trường phủ - bản phủ hiệu sinh và em là Nguyễn Thừa Sủng cũng “bản phủ hiệu sinh” nhưng cụ Thừa Hưu đã tham gia cuộc chiếc Mạc – Lê Trịnh, với chức Tham tướng thần sự. Đời thứ 6, con trưởng của Nguyễn Thừa Hưu là Nguyễn Đôn Hậu kế tiếp cha làm Tham tướng thần sự, từ người con thứ 3 là Nguyễn Như Thạch sinh năm 1579, đã ở Kinh thành làm quan với chức Lang trung bộ Hình được phong tước là Mỹ lương tử. Tương ứng với ba đời này là quãng thời gian 1530-1650, thời cuộc chiến Lê - Mạc, qua 3 thế hệ họ Nguyễn Huy Trường Lưu, giai đoạn đầu, thế hệ thứ 4, ở quê, thế hệ thứ 5, 6 tham dự chiến tranh và thế hệ thứ 6 thì nhà Lê đã khôi phục kinh thành, chấn chỉnh thi cử. Nguyễn Như Thạch là thông gia với Dương Trí Trạch, mà Dương Trí Trạch nhờ có công trong chiến trận được triều đình cho lấy con gái thứ 5 của Tể tướng Nguyễn Văn Giai.

100 năm tiếp, quãng 1650-1750 là giai đoạn đặt nền tảng cho làng Trường Lưu, phát triển và đi xây dựng tiếp ở các nơi khác, tương ứng với đời thứ 7-9 họ Nguyễn tại Tràng Lưu. Ở giai đoạn này cuộc chiến Lê-Mạc đã vào giai đoạn kết thúc và cuộc chiến Trịnh-Nguyễn còn tiếp tục, lúc căng thẳng, lúc âm ỉ. Họ Nguyễn Huy có Nguyễn Như Thạch làm quan ở triều, lúc già về quê dạy học mất năm 1662, có 3 con đều trưởng thành: Nguyễn Công Ban (1630-1711), thế hệ thứ 7 họ Nguyễn Huy Trường Lưu đỗ Hoành từ, đỗ Sĩ vọng, Tam trường thi Hội, làm quan tại triều với chức Giám sát Ngự sử.

Nguyễn Công Ban sinh năm 1630, thuộc đời thứ 6.

Nhà thờ Nguyễn Công Ban thường gọi là nhà thờ Đại tông họ Nguyễn Huy, ở trung tâm xã Trường Lộc hiện nay, giữa trụ sở Ủy ban nhân dân xã và đình làng, nơi đó trước đây thuộc núi Bình Cương, chưa rõ dựng từ lúc nào, trong Di tích danh thắng Hà Tĩnh và Địa chí huyện Can Lộc có ghi tên nhà thờ Nguyễn Công Ban. Do Đền Thư viện thờ Nguyễn Huy Oánh không còn, chính quyền địa phương cùng con cháu trong dòng họ đã đề nghị và được các cơ quan chức năng chấp nhận, lấy nhà thờ Nguyễn Công Ban để xếp hạng di tích gắn với chắt của ông là Danh nhân văn hóa Nguyễn Huy Oánh, năm 2006.

Là một tác giả của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu, Nguyễn Công Ban có nhiều đóng góp cho sự phát triển của làng Trường Lưu, Ủy ban nhân dân xã Trường Lộc đang có kế hoạch đề nghị các cấp chính quyền lập hồ sơ xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh cho phần mộ của ông ở Rú Mác- Mạc Sơn.

Mộ Nguyễn Công Ban được xây lăng quãng những năm nửa đầu thế kỷ XIX, và đến cuối thế kỷ được tu bổ và xây lăng mộ của vợ ông là bà Dương Thị Xa, con gái của Bạt quận công Dương Trí Trạch. Tại Rú Mác trước đây còn có ngôi mộ của bà mẹ kế người Nhật của Nguyễn Công Ban, năm 1995 lúc chuyển mộ không còn gì.

 Ông có 3 con thuộc thế hệ thứ 8 họ Nguyễn Huy Trường Lưu, con cả là Nguyễn Công Phác, theo học ở ngoài Bắc, lấy vợ ở ngoài này, tiếp thu tinh hoa của văn hoá Kinh bắc. Con thứ hai là Nguyễn Công Chất, đỗ Giải nguyên năm 1675, con thứ 3 là Nguyễn Công Trân làm Tri châu Bố chánh.

Thế hệ thứ 9 họ Nguyễn Huy Trường Lưu, ở thế hệ này có Nguyễn Huy Tựu (1690-1750) là người đầu tiên có tên đệm là Huy, làm quan đến Tham chính. Ở các chi nhánh khác của họ Nguyễn Huy, cũng phát triển, bà Nguyễn Thị Huyên thế hệ thứ 8 ở làng Phúc Lộc, là mẹ của Thám hoa Phan Kính. Anh trai bà là Giám sinh Quốc Tử Giám Nguyễn Công Lâm là người có ảnh hưởng lớn đến sự trưởng thành, thành đạt của Phan Kính. Nguyễn Công Chất như đã nói ở trên, đã chuyển về làng Cảnh xã Phú Lộc, góp phần xây dựng vùng này. Ở chi họ làng Nguyễn Xá, anh em chú bác tại triều rất có thế lực. Trong dòng họ Nguyễn của Tiến sĩ Nguyễn Bật Lượng, có Nguyễn Bật Kỷ là tộc trưởng, thuộc đời thứ 7 cùng thời gian này đã lên làng Nguyễn Xá làm con nuôi của Thắng lộc hầu Nguyễn Khắc Khoan, thuộc họ Nguyễn Huy Trường Lưu chi họ ở làng Nguyễn Xá, mà theo “Gia phả họ Nguyễn ở làng Mật” là có “thế lực trong cung thất nhà vua”, ông (chỉ Nguyễn Bật Kỷ) “bèn tình nguyện làm con nuôi”. Sau nữa, bà Nguyễn Thị Chiêm, thuộc đời thứ 8 họ Nguyễn Huy Trường Lưu (ở Nguyễn Xá) là mẹ của Tiến sĩ Nguyễn Hành ( 1701-?). Nguyễn Nghiễm đã soạn bia ca ngợi bà Chiêm có công lớn đối với dòng họ Nguyễn ở làng Mật.

Những năm cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, Trường Lưu đã khá phát triển, nhiều người thi đỗ Hương cống, làm quan ở triều. Họ Nguyễn Xuân có Nguyễn Xuân Mậu (1685-1736) đỗ khoa năm 1708 làm Tri huyện, sau khi mất được tặng Thiếu Khanh. Họ Trần Huy có Trần Huy Báu, đỗ năm 1729 làm Tri huyện Hội Ninh. Trước nữa, trong vùng có họ Hoàng, có người làm Tri huyện, từng là thầy học của Nguyễn Công Ban, chưa tìm được lai lịch của vị Tri huyện này. Hai vị này cùng một số người họ NHTL đều tham gia Hội Văn huyện La Giang (Văn Bia Hà Tĩnh).

Hiện nay trong bia viết về Khoa bảng là Trường Lưu chỉ bắt đầu từ Nguyễn Huy Oánh trở về sau.

 Nguyễn Huy Oánh được triều Lê Trịnh phong tước Đại Vương và triều Nguyễn suy tôn là “Phúc Giang Thư viện Uyên bác Cai hạp Hiệu dụng Đoan túc Doãn ý Trác vĩ Thượng đẳng tôn thần” được thờ ở Đền Thư viện, ở phía Đông Nam vườn Bao Đạc. Đền nay không còn nhà chính, dấu tích chỉ còn một ít cốt tường gạch bao quanh, khoảng những năm 50-60 thế kỷ trước vẫn còn hai cột nanh cao ở trước cổng, ao rộng gần 300 m2. Ngày lễ Kỳ phúc, trước đây dân làng rước linh vị Nguyễn Huy Oánh từ Đền Thư viện về Đình làng để làm lễ. Chưa rõ, lễ tế ở Đền Thư viện tiến hành như thế nào, ngày nào, nay đã tìm được văn tế thần Đền Thư viện, cùng một số vị được tế chung.

Ở Trường Lộc, chính quyền các cấp và con cháu dòng họ đề nghị và được Bộ Văn hoá Thông tin ra quyết định số… ngày…. tháng… năm 2006 công nhận nhà thờ Đại tông họ Nguyễn Huy, thừa đất số… theo địa giới xã có diện tích… m2 là DSVHQG gắn với DNVH Nguyễn Huy Oánh. Đây chính là nhà thờ Nguyễn Công Ban (1630-1711) là tằng tổ của Nguyễn Huy Oánh. Tại nhà thờ này con cháu thờ cúng cụ Nguyễn Công Ban, bà vợ là Dương Thị Xa và theo ngành trưởng sau đó là Nguyễn Công Phác - Nguyễn Công Xuân - Nguyễn Huy Đề…

  Trong nhà thờ chia làm ba dòng, chính giữa là bài vị cụ Nguyễn Công Ban, bên phải là dòng trưởng, bên trái là bàn thờ Đức Bà và đệ tử. Đức Bà là Nguyễn Thị Hộ được tôn vinh là: Trai tịnh Dực bảo Trung hưng Linh phù tôn thần, là con gái của Nguyễn Công Ban. Nhà thờ cấu trúc theo hình chữ Nhị bao gồm thượng điện và bái đường, phía trước có 2 cột nanh và câu đối. Năm 2008 con cháu đã sửa sang lại hạ điện, lát nền chống ẩm.

          Trong vườn có cây hải đường, tương truyền cho dòng họ Lê ở xã Trung Lễ trồng tặng, đã hơn một trăm năm. Tiếc thay cây hải đường đã bị hỏng năm 2011. Nhiều câu đối, hoành phi, bảng sơn son thiếp vàng sẽ được giới thiệu ở phần sau.

          Nhà thờ đã được cấp 100 tr. đồng tu sửa năm 2011 và con cháu đóng góp hơn 150 tr. đồng.

          Lúc Nguyễn Huy Oánh mất, con cháu táng ở gò Rú Phượng và giữ nguyên vị trí cho đến bây giờ, năm 1993 con cháu đã xây lăng và gọi là Thám hoa lăng.(Ths. Nguyễn Trí Sơn, Trưởng phòng quản lý di sản- SVHTT và DL Hà Tĩnh).

Năm 2018, con cháu dòng họ Nguyễn Huy đóng góp tiền để tu sửa, tôn tạo lại những hạng mục đã xuống cấp của nhà thờ Nguyễn Huy Oánh.

Một sắc phong được lưu giữ tại nhà thờ Nguyễn Huy Oánh.

Bia đá hình con rùa được lưu giữ tại nhà thờ Nguyễn Huy Oánh