PHÁC THẢO PHONG THỦY HÀ TĨNH. BÀI 20.

 Nhà thờ Nguyễn Huy Tự được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia năm 1991 gắn với danh nhân văn hoá Việt Nam Nguyễn Huy Tự.

 Đây là nhà thờ Nguyễn Huy Tựu, do Nguyễn Huy Oánh xây dựng từ năm 1752 để thờ cha là Nguyễn Huy Tựu, sau đó con cháu thờ cúng và làm giỗ theo ngành trưởng từ mẹ Nguyễn Huy Tựu là bà Nguyễn Thị Bẩm (1669-1743) - Nguyễn Huy Tựu - Nguyễn Huy Oánh - Nguyễn Huy Tự - Nguyễn Huy Tượng… nhà thờ thường được gọi là nhà thờ cụ Thượng (Nguyễn Huy Tựu được phong tặng là Thượng thư bộ Công năm 1767) hay nhà thờ họ Lục chi (từ 6 con trai của Nguyễn Huy Tựu nay chia thành 6 chi họ - Lục chi, vào các dịp tế Xuân, tế Thu, 6 vị tổ của 6 chi đều được tế ở đây).

Nhà thờ có diện tích khuôn viên hơn 800 m2, kết cấu theo kiểu chữ Nhị gồm thượng điện và hạ điện. Xung quanh vườn được rào dậu, có ba cây lộc vừng hơn trăm năm tuổi. Trong nhà thờ có 3 bia Quan thị bi ký, Nguyễn Thám hoa bi ký và Nguyễn Thị danh bi cùng nhiều câu đối, bản gỗ sơn son thiếp vàng, sập gỗ, ván khắc in sách. Nhà thờ còn lưu lại được 14 cặp câu đối, 4 bức đại tự. Bảng gỗ “Võ Khố Hùng Lược” thuộc về Nguyễn Huy Tự, bảng gỗ “Thiên Nam cư sĩ” thuộc về Nguyễn Uyên Hậu, bảng gỗ “Đẩu Nam tuấn dự thuộc” về Nguyễn Huy Oánh, bảng gỗ “Túy Hà cư sĩ” và “Tú Lâm cư sĩ” thuộc về Nguyễn Huy Tựu,v.v... Các câu đối, hoành phi chủ yếu ca ngợi công đức tổ tiên, sư phụ của con cháu, học trò hoặc là những tác phẩm tự thuật của các nhân vật dòng họ Nguyễn Huy. Đáng chú ý trong đó là những câu đối, hoành phi ghi lại những lời ban tặng, phong khen của triều đình Lê Trịnh (cho Nguyễn Huy Oánh, cho Đức Bà,...) và của quan lại triều đình Trung Hoa (cho Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự). Đó là những di sản vô giá thể hiện uy vọng, danh tiếng của các nhân vật lịch sử cũng như của bản thân làng Trường Lưu đã vang vọng rất xa, vượt ra khỏi biên giới sang tận Bắc quốc.  

Phần mộ của Nguyễn Huy Tự ở phía sau Rú Bụt, được con cháu và chính quyền xây lăng tu bổ năm 1995 (ảnh). Trong 3 ngôi mộ, chưa biết ngôi nào là mộ thật.

Nguyễn Huy Lạng là em của Nguyễn Huy Tự, ông đỗ hương cống.

Nguyễn Huy Tá cũng là em của Nguyễn Huy Tự, ông cũng đỗ Hương cống, làm Đốc học Bắc Ninh, Phó đốc học Quốc tử giám, tước Thư Đình hầu.

Nguyễn Huy Hào (1770 - ?) là con của Nguyễn Huy Quýnh, đỗ Hương cống, làm tri huyện Tiên Tữ tỉnh Bắc Ninh.

Nguyễn Huy Hội (1765 – 1838), có tên khác là Huy Phó, đỗ Hương giải năm 1783.

Nguyễn Huy Giáp là con của Nguyễn Huy Hào, đỗ cử nhân năm 1837.

Ngoài những vị khoa bảng nêu trên thì họ Nguyễn Tràng Lưu còn có thêm một nhân vật nổi tiếng khác. Đó chính là Nguyễn Huy Hổ (1783 – 1841), tên tục là Nhâm, tự là Cách Như, hiệu Liên Pha, ông là con thứ 3 của Nguyễn Huy Tự. Học giỏi nhưng ông không đi thi, ông sống ẩn dật tại quê nhà, đọc sách, làm thuốc, giỏi về y thuật, tinh thông thiên văn địa lí. Ông lấy cháu gái của vua Lê Cảnh Hưng nên tình cảm của ông đối với nhà Lê vô cùng sâu đậm. Năm 1823, vua Minh Mạng triệu ông vào kinh đô Phú Xuân làm thuốc. Ông đã chỉ ra vài điểm sai lầm của Khâm Thiên giám, về sau triều đình nghiệm thấy đúng, vua lấy làm kính phục ban cho chức Linh lang đài.

 Hàng cháu (thế hệ 11), có Nguyễn Huy Tự (1713-1790) đỗ thi Hương năm 17 tuổi, thi Hội liên trúng tam trường, được ban tiến triều ứng vụ, coi ngang Tiến sĩ, làm Thị nội văn chức thăng đến Hiến sát phó sứ, chuyển sang võ ban, làm Quản binh, Trấn thủ Hưng Hóa, Đốc đồng, tước Uẩn đình hầu, về sau vào Thuận Hóa, làm Hữu tham tri bộ Binh triều Tây Sơn, nhưng bao lâu thì mất. Em Nguyễn Huy Tự có Nguyễn Huy Lạng và Nguyễn Huy Tá đỗ Hương cống, Huy Tá làm Đốc học Bắc Ninh, Phó đốc học Quốc tử giám, tước Thư đình hầu. Những người khác đều tập ấm Triều liệt đại phu. Con Nguyễn Huy Quýnh có Nguyễn Huy Hào (1770-?) đỗ Hương cống làm Tri huyện Tiên Lữ.

Thế hệ 12, con Nguyễn Huy Tự có Nguyễn Huy Hội hay Huy Phó (1765-1838) đỗ giải nguyên năm 1783. Những người khác đều là nho sinh, tập tước Hiển cung đại phu. Riêng Nguyễn Huy Tượng (trưởng) được phong tước Sai lĩnh bá, Nguyễn Huy Vinh (thứ) tước Trà lĩnh bá, và Nguyễn Huy Hổ (1783-1841), giỏi y thuật, thiên văn, được vua Minh mệnh triệu vào làm thuốc trong cung, nhân ông chỉ trích Tòa khâm thiên giám tính sai, nghiệm ra ý kiến ông đúng nên được phong Linh đài lang. Con Nguyễn Huy Hào là Nguyễn Huy Giáp đỗ Cử nhân năm 1837 đời Minh Mệnh. Từ đây con cháu họ Nguyễn Huy đều được học hành và có nhiều người giỏi, nhưng không ai đỗ đạt.

Họ Nguyễn Tràng Lưu, từ vị sơ tổ Nguyễn Uyên Hậu (TK XV) đến nay đã 19-20 đời là dòng họ đông nhất trong 40 dòng họ ở Trường Lộc hiện nay. Ngoài các chi phái ở quê gốc, còn có nhiều chi phái ở các nơi khác.

Ở Trường Lộc có 20 nhà thờ các chi phái họ Nguyễn Huy, trong đó có một số nhà thờ họ Đông Chí là di tích lịch sử văn hóa quốc gia, một số được dân tôn là Thành Hoàng nên cũng là đền thờ Thành Hoàng làng v.v...

Cũng như một số cự tộc văn học khác, họ Nguyễn Tràng Luu có rất nhiều người không chỉ uyên thâm Nho học mà còn có tài năng về nhiều mặt. Nguyễn Huy Oánh “.. đọc bách gia chư tử, bao gồm thiên văn, địa lý, thái ất, nhâm, cầm, độn, toán, binh thư, binh pháp, không cách nào là không tinh tường, thông suốt nghĩa lý..” (“Can Lộc huyện phong thổ ký”). Nguyễn Huy Tự là một “thiếu niên đa tài nghệ” (Nguyễn Nghiễm), “đọc rộng, biết nhiều, tinh thông cả thư, họa, thanh luật, thạo phép dùng binh, giỏi việc án từ.” (Nguyễn thị gia tăng”), “học suốt cổ kim, ưu thông số thuật, quốc âm, thanh luật, kỹ nghệ gì cũng tinh tuyệt” (“Hành trạng”. Nguyễn Huy Hổ giỏi làm thuốc, thông hiểu thiên văn, địa lý.

Sự nghiệp lớn nhất, cũng là công tích lớn nhất của họ Nguyễn Tràng Lưu là dạy học và trước tác. 

 Vị tổ sáng nghiệp Nguyễn Uyên Hậu là một nhà giáo, giữ chức Ngũ kinh bác sĩ ở Quốc tử giám Thăng Long. Con cháu ông, đời nối đời đều có nhiều người làm nghề dạy học, và nhiều người nổi tiếng trong xứ, trong nước. Có người mở trường ở một vùng quê như hiệu sinh Nguyễn Thừa Tổ, Chung Sơn cư sĩ Nguyễn Huy Vinh... Có người là học quan như Hương cống Nguyễn Hàm Hằng, dạy ở Quốc tử giám, Hương cống Nguyễn Huy Tá, làm Đốc học Bắc Ninh, rồi được triệu lên làm việc ở Quốc tử giám. Đặc biệt, Thám hoa Nguyễn Huy Oánh có thời gian từng làm gia sư trong các phủ đệ họ Trịnh, làm A bảo dạy Thế tử, về sau lại làm Quốc tử Giám Tư nghiệp kiếm Nhập nội Thị giảng cùng con trai Nguyễn Huy Tự làm Thị nội văn chức tùy giảng ở phủ Lương Vương.

Nguyễn Huy Oánh là nhà giáo dục lỗi lạc, “học không chán, dạy không mỏi” (Câu đối tặng của Hiệp trấn họ Giác Trung Hoa), là học giả cự phách, “văn chương mực thước” (Lời Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm), là nhà trước tác lớn trong dòng "Bách khoa thư” thế kỷ XVIII. Ông để lại một khối lượng tác phẩm đồ sộ gần 40 quyển sách: “Ngũ Minh, Tứ thư tin yêu” (15 quyển), “Tính lý toàn yếu” (1 quyển), “Quốc sử toản yêu" (1 quyển), “Sơ học chỉ nam” (1 quyển), “Châm cứu toát yêu" (1 quyển), “Trường Lưu Nguyễn Thị” (10 quyển), “Hoàng hoa sứ trình đồ” (2 quyển), “Bắc dư tập lãm” (1 quyển), “Phụng sứ Yên kinh tổng ca” (1 quyển), “Tiêu Tương bách nịnh” (1 quyển), “Thạc Đình di cảo” (2 quyển), “Huấn nữ tử ca” (1 quyển). Tiếc rằng hầu hết tác phẩm trên đều đã thất truyền (1 ).

Sau Nguyễn Huy Oánh là Nguyễn Huy Quýnh (em trai ông), Nguyễn Huy Tự (con trưởng) và Nguyễn Huy Vinh, Nguyễn Huy Hổ (hai cháu nội) được coi là các tác giả tiêu biểu trong dòng họ. Nguyễn Huy Quýnh hiệu Dần Phong có “Dần phong thi sao” (4 quyển), “Dần phong văn sao” (3 quyển), “Tây Hưng đạo sử tập” (đều không còn), “Quảng Thuận đạo sử tập” và bài “Thác lời người con gái phường vải Tràng Lưu”2). Về Nguyễn Huy Tự, trước kia chỉ có sách “Lai Thạch tân khoa ký” (chưa rõ của ai) chép: “Ông nở trước khá nhiều, nhưng) chỉ còn “Truyện Hoa tiên” và chép tiếp: “Tây Hưng đạo sứ tập”, “Quảng Thuận đạo dư tập”. Hai người con của Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Vinh để lại tập “Chung sơn di thảo”, và Nguyễn Huy Hổ là tác giả “Mai đình mộng ký”.

CHÚ THÍCH

(1) Trong “Tuyển tập thơ văn Nguyễn Huy Oánh” (NXB Hội nhà văn, H.2005), ông Lại Văn Hùng cho biết ở Thư viện Viện Hán Nôm và gia đình họ Nguyễn Huy còn lưu giữ được 8 cuốn (“Bắc dự tập lãm”, “Hoàng hoa sứ trình đồ”, “Phụng sử Yên Kinh tổng ca”, “Sơ học chỉ nam”, “Quốc sử toàn yếu”, “Huấn nữ tử ca”, “Dược tính ca quát”, “Thạc Đình di cảo”). Sách “Lược truyện các tác gia Việt Nam” (Tập 1 - KHXH - H.1971) ghi 5 tên sách, và “Tác gia Hán Nôm Nghệ Tĩnh” (của Thái Kim Đỉnh, Thư viện Hà Tĩnh xuất bản, 1996) ghi 8 tên sách trong đó đều có tên sách “Cổ lễ nhạc chương thi văn tập”. Trong bài “Về bộ ván khắc của Thạch đình tàng bản lưu giữ tại nhà thờ họ Nguyễn Tràng Lưu” (TKĐTC Hồng Lĩnh số 33 8/2006) chỉ giới thiệu hai bộ “tính lý toàn yếu đại toàn" và “Ngũ kinh toàn yếu đại toàn”, và nói không thấy có “Tứ thư trong bộ ván khắc. (2) Theo Nguyễn Huy Mỹ - VHHT số 74 - 9/2004. Trong sách “Nguyễn Huy Vinh với “Chung sơn di thảo” (NXB Hội nhà văn 2005), ông Lại Văn Hùng đặt vấn đề: “Có thể “Thác lời người con gái phường vải...” là của Nguyễn Huy Vinh”.

 Như vậy, hai nguồn tài liệu chép khác nhau về hai cuốn “Tây Hưng đạo.” và “Quảng Thuận đạo..” mà NHM ghi “sử tập” còn LTTKK chép “sứ tập” và “dư tập”. Theo tôi, cuốn “Quảng Thuận đạo sử tập” (hay “dư tập (?) chắc chắn là của Nguyễn Huy Quýnh vì ông từng làm Đốc thị đạo Quảng, Thuận và sách hiện còn Ở Thư viện Hán Nôm; còn cuốn “Tây Hưng đạo sứ tập” là của Nguyễn Huy Tự vì ông làm Trấn thủ Hưng Hóa rồi Đốc đồng Sơn Tây, Hưng Hóa, và có thể đây là một tập thơ (?).

Sau các tác giả lừng danh trên, họ Nguyễn Tràng Lưu còn nhiều nhà thơ, nhà văn, tiếc rằng tác phẩm của họ truyền lại quá ít ỏi: “Nữ huấn ca” của Nguyễn Huy Phó; “Mai đình mộng ký thi” của Nguyễn Huy Hào; “Phượng Dương Nguyễn tông thể phả tự” của Nguyễn Huy Giáp, một người nổi tiếng văn hay”; “Tràng Lưu giai sự Định” của Nguyễn Huy Cừ (thế hệ XV) v.v...

Ngoài thơ văn chữ Hán, nhiều tác giả Nguyễn Tràng Lưu rất sành văn Nôm, trong đó có những danh tác như ta đã biết, hầu hết viết bằng thơ lục bát. Đặc biệt, Nguyễn Huy Oánh đã dùng hình thức dân tộc này viết nên những bài ca chữ Hán (“Phụng sứ Yên kinh tổng ca” 470 câu; “Dược tính ca quát” 234 câu).

 ( Trích từ HÀ TĨNH – Đất văn vật Hồng Lam – Thái Kim Đỉnh ).

Hệ thống di tích đã được xếp hạng ở Trường Lưu bao gồm 4 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (các đền thờ: Nguyễn Huy Oánh (1713-1789), Nguyễn Huy Cự (1717-1775), Nguyễn Huy Tự (1743-1790) và Nguyễn Huy Hổ (1783-1841); 6 di tích cấp tỉnh là mộ và đền thờ danh nhân (đền thờ Nguyễn Uyên Hậu, mộ Nguyễn Công Ban (1630-1711), mộ Nguyễn Huy Tựu (1690-1750), mộ Nguyễn Huy Quýnh (1734-1785), đền thờ Nguyễn Huy Vinh và đền thờ Nguyễn Duy).

Sắc phong, bia ký: Hiện còn 14 bản sắc phong cho các nhân vật của dòng họ và Thư viện Phúc Giang: + 2 bản cho Nguyễn Công Ban (1630-1711). + 1 bản cho Nguyễn Huy Tựu (1690-1750). + 4 ban cho Nguyễn Huy Oánh (1713-1789). + 5 bản của Nguyễn Huy Hổ (1783-841). + 2 bản cho Thư viện Phúc Giang (1783, 1824). Ngoài sắc phong, còn có 2 tấm bia Tiến sĩ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) ghi tên: + Nguyễn Huy Oánh, đỗ 1748. + Nguyễn Huy Quýnh, đỗ 1772.

Loại gia phả:

+ Phương Dương Nguyên tổng thể phá (VHv. 1354), cuốn phả chép thế thì còng họ Nguyễn Huy từ cụ viễn tổ Nguyễn Uyên Hậu (thế kỷ XV) đến đời thứ 13 (nửa sau thế kỷ XIX).

+ Nguyễn Thị gia tăng: bản tàng tư của dòng họ Nguyễn Huy, sư chép thơ văn và lành trạng của một số nhân vật trong dòng họ.

Di vật quý nhất ở Trường Lưu còn lại là quả chuông ở chùa Hân, như đã trình bày ở trên, chuông này được đúc thời Tự Đức, có bài ký viết trên chuông, nhưng nay khó đọc, vì thời kháng chiến chống Pháp được dùng để đánh kẻng. Trước đây chuông ở chùa Hân được Nguyễn Huy Oánh đúc ở chùa Tuyết Sơn ở Sơn Nam năm 1756 đưa về, chuông này nay không còn, về việc này ông có viết bài ký [7,17].

Triện của Nguyễn Huy Quýnh hiện do con cháu giữ, tiếc rằng hiện vẫn chưa đọc được các chữ khắc ở triện này.

Một di vật quý hiếm của làng Trường Lưu là hiện tại còn hơn 400 bản khắc gỗ để in sách, thời 1945-1954 bị mất mát nhiều, người dân chẻ làm củi sưởi khi rét. Trước đây theo sách của triều Nguyễn Đại Nam nhất thống chí chép là có hàng vạn bản, thời CCRĐ là bị phá nhiều nhất, thậm chí có nhà còn chẻ ra làm củi đun suốt mùa đông sưởi ấm…Năm 1961 lúc về Trường Lưu, PGS Nguyễn Thạch Giang có lấy mấy bản ra Hà Nội, sau này ông có giao lại cho tôi một bản. Bảo tàng Hà Tĩnh đã dập lại được hơn 1500 bản và chúng tôi đã nhờ Anh Thái kim Đỉnh xem và anh đã giới thiệu một bài về các bản khắc gỗ này. Các văn bản khắc gỗ của triều Nguyễn ở Huế đã được UNESCO, các bản khắc gỗ chùa Vĩnh Nghiêm đã công nhận là di sản văn hóa, như vậy các bản khắc gỗ ở Trường Lưu thật quý, vì có trước các bản kia nhiều và là của tư nhân dòng họ.

Hiện tại ở Trường Lưu có 3 di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia là: Nhà thờ (Đại tôn) và mộ Nguyễn Huy Oánh, nhà thờ (họ Lục chi) và mộ Nguyễn Huy Tự và nhà thờ và mộ Nguyễn Huy Hổ; 5 di tích cấp tỉnh là: Đình làng, nhà thờ (Đông chí) Nguyễn Uyên Hậu, nhà thờ và mộ Nguyễn Huy Cự, nhà thờ và mộ Nguyễn Huy Vinh, mộ Nguyễn Huy Quýnh (nhà thờ ở xã Đức Dũng).

Vào những năm trước 1945 họ Nguyễn Tràng Lưu còn giữ được hơn 1.000 bản

sách khắc gỗ, chứa đầy cả một căn nhà thờ của chi tộc trưởng. Kháng chiến chống Pháp nổ ra, số sách gỗ bị người dân trong làng đem ra chẻ làm củi đun sưởi ấm. Hàng ngàn bản sách giấy của Phúc Giang thư viện cũng bị đưa ra đốt, chỉ còn lại một ít cuốn được các ông Hoàng Xuân Hãn, Đào Duy Anh mượn đem ra Hà Nội nghiên cứu,nay còn lưu giữ tại Thư viện quốc gia Hán - Nôm. Hiện nay tại nhà thờ họ NguyễnHuy còn tồn tại 375 mộc bản.

Mộc bản Trường Lưu là bộ ván khắc dùng để in sách “giáo khoa” phục vụ cho việc dạy và học, được hình thành trong quá trình hoạt động văn hóa của dòng họ Nguyễn Huy từ thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX tại trường học Phúc Giang, làng Trường Lưu, xã Trường Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Phần lớn các mộc bản của “Mộc bản Trường Lưu” được khắc 2 mặt, tờ đầu, lời tựa, tự, bạt, được trình bày chính giữa là tên sách, trang, tập, quyển; mỗi bản để lề trên 1-1,2 cm, dưới 1-1,2 cm, lề phải 1 cm và lề trái 1 cm. Đây là khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn được lưu giữ ở Việt Nam. Di sản bao gồm 383 bản, được khắc chữ Hán ngược để in 3 tập sách giáo khoa kinh điển (gồm 11 quyển) của Nho giáo và 01 quyển sách quy chế trường học: Tính lý toản yếu đại toàn, Ngũ kinh toản yếu đại toàn và Thư viện quy lệ.

Tháng 5/2016, Mộc bản Trường Lưu được Ủy ban Chương trình ký ức Thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương (MOWCAP) công nhận là di sản tư liệu ký ức thế giới. Đây không chỉ là niềm vui của dòng họ Nguyễn Huy mà còn là niềm tự hào, hãnh diện của Việt Nam.

Nhà thờ Nguyễn Huy Hổ với diện tích khoảng 150 m2 nằm ở trung tâm vườn Bao Đạc của Nguyễn Huy Oánh (vườn Bao Đạc là vườn do triều đình Lê Trịnh cấp cho Nguyễn Huy Oánh sau khi ông đỗ Đình nguyên Thám hoa, năm 1748 - Mậu Thìn). Nhà thờ trước chỉ có Thượng điện, trong có nhiều câu đối, bảng sơn son thiếp vàng, bảng gỗ khắc gia phả, 3 dòng thờ, bảng câu đối ghi do vợ lẽ của Thượng thư Nguyễn Văn Trình (bà là chắt gái của Nguyễn Huy Hổ), cùng các con phúng biếu. Năm 2001 nhà thờ Nguyễn Huy Hổ được công nhận là di tích lịch sử quốc gia.

Nhà thờ Đại tôn họ Nguyễn Huy.

 Nhà thờ đại tôn họ Nguyễn Huy gắn với Danh nhân văn hoá Việt Nam Nguyễn Huy Oánh.

Nguyễn Huy Oánh được triều Lê Trịnh phong tước Đại Vương và triều Nguyễn suy tôn là “Phúc Giang Thư viện Uyên bác Cai hạp Hiệu dụng Đoan túc Doãn ý Trác vĩ Thượng đẳng tôn thần” được thờ ở Đền Thư viện, ở phía Đông Nam vườn Bao Đạc. Đền nay không còn nhà chính, dấu tích chỉ còn một ít cốt tường gạch bao quanh, khoảng những năm 50-60 thế kỷ trước vẫn còn hai cột nanh cao ở trước cổng, ao rộng gần 300 m2. Ngày lễ Kỳ phúc, trước đây dân làng rước linh vị Nguyễn Huy Oánh từ Đền Thư viện về Đình làng để làm lễ. Năm 2006, nhà thờ Đại tôn họ Nguyễn Huy được công nhận là di tích lịch sử quốc gia gắn với danh nhân văn hóa Nguyễn Huy Oánh. Đây cũng là nhà thờ Nguyễn Công Ban (1630-1711), là tằng tổ của Nguyễn Huy Oánh. Tại nhà thờ này con cháu thờ cúng cụ Nguyễn Công Ban, bà vợ là Dương Thị Xa và theo ngành trưởng sau đó là Nguyễn Công Phác - Nguyễn Công Xuân - Nguyễn Huy Đề…

 Nhà thờ cấu trúc theo hình chữ Nhị bao gồm thượng điện và bái đường, phía trước có 2 cột nanh và câu đối. Năm 2008 con cháu đã sửa sang lại hạ điện, lát nền chống ẩm.

Nhà thờ Nguyễn Huy Vinh.

 Nhà thờ Nguyễn Huy Vinh nằm ở trong vườn Bao Đạc trên phần đất được chia cho ông và con cháu, gồm một nhà với nhiều bảng sơn son thiếp vàng, câu đối bên trong. Nhà thờ Nguyễn Huy Vinh, được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa Hà Tĩnh năm 2006 là nơi thờ cúng Nguyễn Huy Vinh cùng con cháu trong chi họ Hầu Chung Sơn. 

Phần mộ nguyễn Huy Vinh nay được đưa về ở phía dưới Thám hoa lăng ở Rú Phượng.

 Nhà thờ Nguyễn Huy Cự.

Nhà thờ Nguyễn Huy Cự - Đại Vương từ, nằm trên phần đất nhà vườn của ông thời trước. Nhà thờ cấu trúc theo hình chữ Nhị gồm thượng điện và hạ điện, trong đó có nhiều câu đối, bảng gỗ sơn son thiếp vàng, hòm sắc với 4 tờ sắc cho Nguyễn Huy Cự và con ông là Tri phủ Nguyễn Huy Trác. Dân làng làm lễ tế ông vào ngày mất 16 tháng Chạp, con cháu làm giỗ vào ngày 15 tháng Chạp hàng năm.

Nhà thờ Nguyên Huy Cự được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa tỉnh Hà Tĩnh năm 2009.

 Nhà thờ Đông chí.

 Nhà thờ Đông chí là nơi thờ Nguyễn Uyên Hậu, người đặt tên làng là làng Trường Lưu, giữ chức Ngũ kinh Bác sĩ thời Hồng Đức vua Lê Thánh Tông. Là người cùng cư dân bản địa dời lên gò Phượng lĩnh, và phát triển cho đến ngày nay. Nhà thờ nằm trên vườn tộc trưởng họ Nguyễn Huy Trường Lưu- vườn nhà ông Liên Mặc.

Ngoài các nhà thờ nói trên, trong hồ sơ các di tích cũng ghi nhận mộ của Nguyễn Huy Tự ở vùng chùa Sen sau Rú Bụt, mộ Nguyễn Huy Hổ ở Rú Cà, mộ Nguyễn Huy Oánh ở Rú Phượng và mộ Nguyễn Huy Quýnh cũng ở Rú Phượng là một phần của di tích lịch sử.

Mộ Nguyễn Huy Tựu.

Nguyễn Huy Tựu là Thành hoàng làng và là tác giả văn học, ông là người đặt ruộng khoa danh ở xứ Cồn Hiên, nằm giữa cánh đồng giáp với xã Phú Lộc, nhằm khuyến khích con cháu và dân làng học hành. Mộ Nguyễn Huy Tựu được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2011.

 Mộ Nguyễn Huy Quýnh.

 Mộ Nguyễn Huy Quýnh đã di chuyển qua nhiều nơi, hiện ở trong khu lăng mộ Nguyễn Huy Oánh ở Rú Phượng, là một phần của di tích gắn với danh nhân văn hóa.

Mộ Nguyễn Công Ban được xây lăng quãng những năm nửa đầu thế kỷ XIX, và đến cuối thế kỷ được tu bổ và xây lăng mộ của vợ ông là bà Dương Thị Xa, con gái của Bạt quận công Dương Trí Trạch. Tại Rú Mác trước đây còn có ngôi mộ của bà mẹ kế người Nhật của Nguyễn Công Ban, năm 1995 lúc chuyển mộ không còn gì.

- Mộ cụ Nguyễn Công Phác (1649-1706), thế hệ thứ 8 họ Nguyễn Huy Trường Lưu, tác giả bài Trướng mừng cụ Nguyễn Công Ban được vào làm quan trong triều năm 1693, ở lăng Vạn Niên.

          - Mộ bà Nguyễn Thị Đài (1752-1819), mẹ DNVH Nguyễn Huy Hổ, bà là tác giả bài thơ mừng thọ mẹ chồng năm 1789. Bà là người được làng Trường Lưu tế thời xưa (làng Trường Lưu tế 5 người: Nguyễn Huy Tựu, Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Cự, Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Thị Đài) do có công cúng ruộng cho làng “Nẩy làng”.

          - Mộ Nguyễn Huy Phó (1765-1838) thế hệ thứ 12 họ Nguyễn Huy Trường Lưu, trước ở... sau chuyển về gò Phượng Lĩnh, tác giả bài Huấn tử nữ ca.

          - Mộ Nguyễn Huy Toản, Nguyễn Huy Triện là hai người có công biên soạn tư liệu của dòng họ ở Rú Phượng.

          - Mộ Nguyễn Huy Mơi (1883-1934) thế hệ thứ 15 họ Nguyễn Huy Trường Lưu là tác giả bài Giáo đầu, năm 1927.

          - Mộ Nguyễn Huy Cừ (1887-1959) thế hệ thứ 15 họ Nguyễn Huy Trường Lưu là tác giả bài Trường Lưu giai sự vịnh

          - Mộ Nguyễn Huy Tường (1887-1967) thế hệ thứ 15 họ Nguyễn Huy Trường Lưu là tác gia bài Khuyên thục mữ và bài Đất Thường Nga.

Lời bàn của dienbatn : Cùng với họ Nguyễn Tiên Điền thì họ Nguyễn Tràng Lưu là một cự tộc về trước tác. Hai dòng họ này đã tạo nên “Hồng Sơn văn phái” nổi tiếng trong cả nước. Tuy nhiên khi xét kỹ ta thấy dòng họ Nguyễn Tràng Lưu có lịch sử rõ ràng ,lâu dài và ổn định hơn họ Nguyễn Tiên Điền . 

Xin theo dõi tiếp BÀI 21.Thân ái,dienbatn.