BÀI 6 . LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.BÀI 6. GIA MIÊU NGOẠI TRANG: TỪ NƠI PHÁT TÍCH VƯƠNG TRIỀU ĐẾN TẦM VÓC LỊCH SỬ VIỆT NAM. Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn.

 BÀI 6. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.

BÀI 6. GIA MIÊU NGOẠI TRANG: TỪ NƠI PHÁT TÍCH VƯƠNG TRIỀU ĐẾN TẦM VÓC LỊCH SỬ VIỆT NAM. Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn.

LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.

Trong nhiều năm qua, Điện bà Tây Ninh đã không biết bao nhiêu chuyến điền dã tại Thanh Hóa, được mệnh danh là "quê vua, đất chúa", là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa và các dòng họ có ảnh hưởng lớn đến lịch sử Việt Nam. Những tư liệu còn cất kỹ trong các ổ đĩa cứng, nay nhân lúc nông nhà đem ra hầu chuyện các bạn, ngõ hầu muốn trả nợ những người bạn thân tại Thanh hóa trong suốt vài chục năm qua đã tận tình giúp đỡ trong suốt quá trình điền dã. Đây sẽ là loạt bài nghiên cứu chuyên sâu về Phong thủy, quá trình lịch sử từ xưa đến nay, các địa danh là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa và các dòng họ có ảnh hưởng lớn đến lịch sử Việt Nam. Điện bà Tây Ninh sẽ cố gắng hết mức đi tìm nguyên nhân một vùng đất rất hẹp có đủ núi, rừng, đồng bằng, sông, biển này lại là nơi phát tích , là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa và các dòng họ có ảnh hưởng lớn đến lịch sử Việt Nam. Tư liệu rất nhiều nên Điện bà Tây Ninh sẽ chia thành nhiều bài nhỏ trong LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.

Trong năm 2024, Điện bà Tây Ninh đã đi điền dã, khảo sát khu di tích lăng miếu Triệu Tường (nay thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá) . Đây chính là nơi khởi tổ, phát tích của hoàng tộc Nguyễn - “Gia Miêu ngoại trang”. Trong quá trình điền dã, Điện bà Tây Ninh  đã được anh Nguyễn Đình Luận (hậu duệ đời 15 của cụ Nguyễn Công Duẩn), người trông coi lăng Miếu Triệu Tường, hướng dẫn rất chi tiết, nhiệt tình và tỷ mỷ. Điện bà Tây Ninh xin trân trọng cảm ơn sự nhiệt tình của anh. Tuy nhiên , khi đi khảo sát, thật đáng buồn cho một di tích huy hoàng, vàng son một thủa, nay chỉ còn lại những phế tích. Mặc dù đã được nhà nước và nhân dân quan tâm , từng bước xây dựng lại, nhưng những gì hiện có so với ngày xưa thật là một trời một vực. Thật đúng như bài thơ "Thăng Long thành hoài cổ" - bài thơ tuyệt bút của Bà Huyện Thanh Quan.

Tạo hóa gây chi cuộc hí trường,

Đến nay thắm thoắt mấy tinh sương.

Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo,

Nền cũ lâu đài bóng tịch dương.

Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt,

Nước còn cau mặt với tang thương.

Ngàn năm gương cũ soi kim cổ,

Cảnh đó người đây luống đoạn trường!".

Trong bài này, ngoài những bức ảnh và video mà Điện bà Tây Ninh trực tiếp thực hiện, Điện bà Tây Ninh có sử dụng một số ảnh và tư liệu sưu tầm trên internet có ghi rõ nguồn và nhất là những tư liệu trong GIA MIÊU – TỐNG SƠN, NƠI PHÁT TÍCH CỦA DÒNG HỌ NGUYỄN PHÚC. Luận văn thạc sĩ khoa học lịch sử của  LÊ THỊ HUẾ. Xin cảm ơn các tác giả.

Vì là bài nghiên cứu chuyên sâu nên rất dài. Cảm ơn các bạn đã cố gắng theo dõi. Thân ái. Điện bà Tây Ninh.

BÀI 6. GIA MIÊU NGOẠI TRANG: TỪ NƠI PHÁT TÍCH VƯƠNG TRIỀU ĐẾN TẦM VÓC LỊCH SỬ VIỆT NAM. Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn.

Lời Mở Đầu: Lời Tựa Nghiên Cứu và Lời Tri Ân.

Trong dòng chảy bất tận của lịch sử dân tộc Việt Nam, Thanh Hóa nổi lên như một vùng đất thiêng liêng, nơi mà "địa linh nhân kiệt" hội tụ để sản sinh ra những bậc anh hùng, vua chúa và dòng họ lớn lao, góp phần định hình vận mệnh quốc gia. Loạt bài nghiên cứu "Thanh Hóa – Nơi Phát Tích Của Các Dòng Họ, Sản Sinh Ra Các Vua Chúa Việt Nam" do "Điện bà Tây Ninh" khởi xướng là một nỗ lực đáng trân trọng nhằm khai quật và tái hiện những giá trị lịch sử, văn hóa, phong thủy ẩn chứa trong vùng đất này. Bài số 6 này tập trung vào "Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn: Gia Miêu Ngoại Trang – Nơi Phát Tích Của Nhà Nguyễn", nhằm khám phá sâu sắc hành trình từ một dòng họ địa phương ở xứ Thanh đến một triều đại phong kiến cuối cùng, thống nhất lãnh thổ và để lại di sản đồ sộ.

Nghiên cứu này không chỉ dừng lại ở việc liệt kê sự kiện lịch sử mà còn phân tích đa chiều các yếu tố địa lý, phong thủy, xã hội và con người, lý giải vì sao một vùng đất hẹp với đủ núi sông biển lại trở thành cái nôi của nhiều vương triều. Tư liệu chính dựa trên các video điền dã của "Điện bà Tây Ninh" (2024) :  4 bài về Gia miêu ngoại trang đã đăng trên trang ÂM TRẠCH VÀ NHỮNG HÀNH TRÌNH , luận văn thạc sĩ "Gia Miêu - Tống Sơn, Nơi Phát Tích Của Dòng Họ Nguyễn Phúc" của Lê Thị Huế (2001), cùng các tài liệu lịch sử, khảo cổ từ nguồn chính thống như "Đại Nam Nhất Thống Chí" và "Khâm Định Đại Nam Hội Điển Sự Lệ".

Công trình này "Điện bà Tây Ninh" với những chuyến điền dã gian nan, sự giúp đỡ của anh Nguyễn Đình Luận - hậu duệ đời 15 của Nguyễn Công Duẩn - với tư liệu của các tác giả như Lê Thị Huế đã cung cấp nền tảng học thuật vững chắc. Nghiên cứu hy vọng góp phần nhỏ vào việc bảo tồn di sản, giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn dân tộc, đồng thời khuyến khích các nghiên cứu liên ngành về Thanh Hóa – vùng đất "quê vua, đất chúa".

Chương I: Thanh Hóa - Cái Nôi Của Các Triều Đại Việt Nam: Luận Giải Về "Quê Vua, Đất Chúa".

Thanh Hóa, hay Ái Châu trong lịch sử cổ, từ lâu được mệnh danh là "đất vua, quê chúa", nơi sản sinh ra nhiều bậc đế vương và dòng họ lớn nhất trong lịch sử Việt Nam. Vị thế này không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của sự kết hợp hài hòa giữa địa lý chiến lược, tài nguyên thiên nhiên và phẩm chất con người, tạo nên một "hệ sinh thái quyền lực" độc đáo, nơi các thế lực chính trị dễ dàng trỗi dậy và phát triển.

1.1. Luận Giải Địa Lý - Chiến Lược: Yếu Tố "Địa Lợi".

Địa thế Thanh Hóa được mô tả trong "Đại Nam Nhất Thống Chí" như một "trọng trấn có hình thế tốt": phía Đông giáp biển lớn, phía Tây dựa rừng sâu hiểm trở, phía Nam có núi Bảo Sơn Châu giáp Nghệ An, phía Bắc có dãy Tam Điệp như bức tường thành kiên cố . Cấu trúc này tạo nên một mô hình phòng thủ tự nhiên hoàn hảo, cho phép các thế lực cát cứ cô lập và phát triển nội lực mà không bị can thiệp từ bên ngoài.

Dãy Tam Điệp, kết hợp với kinh đô Hoa Lư cổ, là tuyến phòng thủ then chốt, bảo vệ Thanh Hóa khỏi xâm lăng từ miền Bắc. Việc kiểm soát Ninh Bình và dãy núi này cho phép rút lui vào đồng bằng sông Mã màu mỡ khi bị tấn công, sử dụng chiến thuật du kích tiêu hao kẻ thù. Đồng bằng sông Mã cung cấp lương thực dồi dào, rừng núi phía Tây là nơi ẩn náu, cửa sông lớn dễ phòng thủ bằng chướng ngại vật. Phía Nam giáp Nghệ An sản sinh lính kiên cường, hướng biển Đông ít cửa sông, dễ kiểm soát đường thủy. Sự kết hợp này biến Thanh Hóa thành "căn cứ khởi nghiệp" lý tưởng cho các vương triều, như được Lê Thị Huế mô tả trong luận văn của mình: vùng đất với "non xinh nước đẹp" và "thế nh cãi cổ áo" .

Phân tích sâu hơn, địa lợi này có thể được xem như một "mô hình phát triển khép kín": phòng thủ vững chắc (Tam Điệp, sông Mã), tài nguyên phong phú (đồng bằng màu mỡ, rừng núi), vị trí chiến lược (giao thoa Bắc - Nam). Theo quan niệm phong thủy, đây là "long mạch đế vương", nơi linh khí hội tụ, sinh ra bậc anh hùng. Từ góc độ địa lý học hiện đại, Thanh Hóa nằm trên trục địa chất ổn định, khí hậu ôn hòa, hỗ trợ nông nghiệp và quân sự, góp phần tạo nên lợi thế vượt trội so với các vùng khác.

1.2. Các Dòng Họ Và Triều Đại Đã Phát Tích Tại Thanh Hóa.

Thanh Hóa là cái nôi của nhiều triều đại và dòng họ lớn, với sự tập trung đáng kinh ngạc trong một khu vực hẹp. Lịch sử ghi nhận:

Nhà Tiền Lê (980-1009): Lê Hoàn (Lê Đại Hành) xuất thân từ Ái Châu (Thanh Hóa), lên ngôi sau khi đánh bại quân Tống, lập kinh đô Hoa Lư gần Tam Điệp. Triều đại này khẳng định độc lập sau nghìn năm Bắc thuộc, với Thanh Hóa là trung tâm quyền lực.

Nhà Lý (1010-1225): Lý Thái Tổ (Lý Công Uẩn) có quan hệ với Thanh Hóa qua các công thần như Nguyễn Bạc. Triều Lý dời đô về Thăng Long, nhưng Thanh Hóa vẫn là "hậu phương" quan trọng.

Nhà Hồ (1400-1407): Hồ Quý Ly quê Đại Lại, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, xây Thành nhà Hồ – di sản UNESCO, minh chứng tầm nhìn chiến lược. Triều Hồ cải cách hành chính, chống Minh xâm lược, dù ngắn ngủi nhưng để lại dấu ấn lớn.

Nhà Hậu Lê (1428-1789): Lê Lợi quê Lam Sơn (Thọ Xuân, Thanh Hóa), lãnh đạo khởi nghĩa Lam Sơn đánh bại Minh, lập triều đại dài nhất Việt Nam (361 năm). Thanh Hóa là "cái nôi cách mạng", với Lam Sơn là biểu tượng kháng chiến.

Chúa Trịnh (1545-1787): Trịnh Kiểm quê Sóc Sơn, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, nắm thực quyền Đàng Ngoài, "vua Lê chúa Trịnh".

Chúa Nguyễn (1558-1777): Nguyễn Kim, Nguyễn Hoàng quê Gia Miêu, Hà Trung, Thanh Hóa, lập cơ nghiệp Đàng Trong, mở rộng bờ cõi.

Sự tập trung này phản ánh mạng lưới quan hệ xã hội phức tạp. Các dòng họ như Lê, Hồ, Trịnh, Nguyễn chia sẻ nền tảng văn hóa, tư tưởng, nguồn lực, tạo "tầng lớp tinh hoa" địa phương vươn ra quốc gia. Theo Lê Thị Huế, Gia Miêu - Tống Sơn là nơi "phát tích" của dòng Nguyễn Phúc, với truyền thống "đóng góp cho các triều đại quân chủ Việt Nam từ Thế Kỷ X đến Thế Kỷ XVI.

Bảng so sánh các triều đại phát tích tại Thanh Hóa:

Triều Đại/Dòng Họ.Người Sáng Lập.Quê Quán.Đóng Góp Chính.

Tiền Lê.Lê Hoàn.Ái Châu.Khẳng định độc lập, chống Tống.

Hồ. Hồ Quý Ly. Vĩnh Lộc. Cải cách hành chính, Thành nhà Hồ.

Hậu Lê. Lê Lợi.Thọ Xuân.Khởi nghĩa Lam Sơn, triều đại dài nhất.

Trịnh. Trịnh Kiểm. Vĩnh Lộc. Nắm thực quyền Đàng Ngoài.

Nguyễn. Nguyễn Kim, Nguyễn Hoàng. Hà Trung.Mở rộng Đàng Trong, thống nhất lãnh thổ.

Sự gần gũi địa lý (Vĩnh Lộc, Thọ Xuân, Hà Trung) cho thấy mạng lưới kết nối, nơi "nhân hòa" gặp "địa lợi".

1.3. Yếu Tố "Nhân Hòa": Con Người Xứ Thanh Trong Lịch Sử.

Bên cạnh địa lợi, phẩm chất con người xứ Thanh là yếu tố quyết định. "Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" mô tả người Thanh Hóa "rộng rãi, có mưu trí, sĩ tử thích văn học, giữ khí tiết, nông dân chăm cày cấy" . Phẩm chất này hình thành từ địa hình hiểm yếu, thường là điểm khởi đầu chiến tranh, rèn luyện tinh thần kiên cường, dũng cảm.

Lịch sử cho thấy người Thanh Hóa có lý tưởng lớn, hoài bão vương triều. Trong khởi nghĩa Lam Sơn, dân Thanh Hóa là nòng cốt chống Minh. Trong Trịnh - Nguyễn phân tranh, họ là lực lượng chính. Phong thủy dân gian coi Thanh Hóa có "long mạch", hội tụ linh khí sinh "đế vương". Từ góc độ xã hội học, đây là "văn hóa quyền lực": tầng lớp sĩ phu có chí lớn, dân chúng cần cù, tạo môi trường lý tưởng cho anh hùng trỗi dậy.

Lê Thị Huế nhấn mạnh "đặc điểm lịch sử của vùng đất": văn hóa cổ, khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Thế kỷ 1), chiến tranh Trịnh - Mạc (Thế kỷ 16), khởi nghĩa Tây Sơn . Những sự kiện này hun đúc "nhân hòa", biến Thanh Hóa thành nơi "thiên thời, địa lợi, nhân hòa".

Chương II: Gia Miêu Ngoại Trang - Nơi Phát Tích Của Dòng Họ Nguyễn.

Gia Miêu Ngoại Trang, nay thuộc thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, Thanh Hóa, là cội nguồn của hoàng tộc Nguyễn. Vùng đất này được triều Nguyễn tôn xưng là "đất Quý hương" (Bái Đền), huyện Tống Sơn là "Quý huyện", khẳng định vị thế linh thiêng và chính trị.

2.1. Nguồn Gốc Và Vị Trí Của Gia Miêu Ngoại Trang.

Gia Miêu nằm trên trục đường huyện lộ 47, cách trung tâm huyện 11km về phía Tây. Theo Lê Thị Huế, vùng đất hình thành từ thế kỷ 13, với các tố điểm dân cư như Ngọc Đồi, làng Mái, Yên Vũ . Đến thế kỷ XV, Gia Miêu Ngoại Trang xuất hiện, quê hương Nguyễn Công Duẩn – tổ thứ 13 dòng Nguyễn Phúc.

Triều Nguyễn tôn vinh Gia Miêu để hợp thức hóa quyền lực, khẳng định "thiên mệnh" từ tổ tiên, khác biệt với Tây Sơn xuất thân bình dân. Vua Gia Long gọi Gia Miêu là "đất tổ thiêng liêng", xây dựng quần thể lăng miếu Triệu Tường từ 1803, ví như "kinh thành Huế thu nhỏ" .

Phong thủy Gia Miêu: từ núi Thiên Tôn nhìn xuống là thung lũng với sông nước uốn lượn, hai hàng đồi ôm trọn, tạo thế "rồng cuộn, hổ phục". Huyền thoại an táng Nguyễn Kim: quan tài đặt xuống, miệng huyệt khép lại giữa sấm sét, thần thánh hóa dòng họ .

2.2. Nguyễn Kim - Người Đặt Nền Móng Cơ Nghiệp.

Nguyễn Kim (1462-1545), hậu duệ Nguyễn Công Duẩn, là thủy tổ triều Nguyễn. Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi Lê, Nguyễn Kim trung hưng nhà Lê, chiêu mộ hào kiệt ở Sầm Châu (Thanh Hóa), lập Lê Duy Ninh làm vua Trang Tông ở Ai Lao. Ông được phong Thượng phụ Thái sư Hưng quốc công, nắm thực quyền.

Năm 1545, Nguyễn Kim bị Dương Chấp Nhất đầu độc chết, an táng tại núi Triệu Tường (Gia Miêu). Thi hài ông được "thiên táng", tạo huyền thoại "long mạch". Sự nghiệp trung hưng nhà Lê của ông đặt nền móng cho dòng họ Nguyễn, như Lê Thị Huế phân tích: "Nguyễn Kim là người có công đầu trong khởi phục quốc thống nhà Lê" .

2.3. Sự Trỗi Dậy Của Họ Trịnh Và Mâu Thuẫn Ngầm.

Sau cái chết của Nguyễn Kim, quyền lực rơi vào tay con rể Trịnh Kiểm (quê Thanh Hóa), phong Lượng quốc công. Trịnh Kiểm loại bỏ thế lực Nguyễn, giết Nguyễn Uông (con cả Nguyễn Kim). Nguyễn Hoàng (con thứ) nhận nguy hiểm, cáo bệnh nằm nhà, hỏi ý Nguyễn Bỉnh Khiêm: "Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân".

Nguyễn Hoàng hiểu ý, xin vua Lê vào trấn thủ Thuận Hóa (1558). Mâu thuẫn Trịnh - Nguyễn không chỉ tranh quyền mà còn chiến lược: Trịnh duy trì "phù Lê" ở Đàng Ngoài, Nguyễn mở rộng Đàng Trong. Đây là bước ngoặt lịch sử, dẫn đến phân tranh kéo dài, như Lê Thị Huế mô tả: "Từ Gia Miêu - Tống Sơn (Thanh Hóa) đến phủ dinh Ái Tử - Võ Xương (Quảng Trị)" .

Chương III: Chúa Tiên Nguyễn Hoàng - Cuộc Di Dân Và Nền Móng Cơ Nghiệp.

Nguyễn Hoàng (1525-1613), Chúa Tiên, Thái Tổ triều Nguyễn, là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược, biến cuộc di cư thành bước ngoặt mở rộng lãnh thổ.

3.1. Cuộc Di Cư Vào Thuận Hóa: Động Cơ Và Ý Nghĩa.

Sau cái chết của Nguyễn Uông, Nguyễn Hoàng lo lắng, bày tỏ với cha đỡ đầu Nguyễn Ư Dĩ, được khuyên cáo bệnh về Thuận Hóa. Với sự giúp đỡ của chị gái Ngọc Bảo (vợ Trịnh Kiểm), ông xin vua Lê vào trấn thủ Thuận Hóa (1558), quyền "tùy tiện xử lý" mọi việc.

Trịnh Kiểm đồng ý, coi Thuận Hóa xa xôi dễ kiểm soát, nhưng đây là sai lầm. Nguyễn Hoàng dẫn 1.000 binh lính, tướng lĩnh (Văn Nham, Thạch Xuyên, Tiền Trung, Tường Lộc), khởi đầu cơ nghiệp Đàng Trong. Cuộc di cư không chỉ tự vệ mà là "tái định vị quyền lực", từ tranh chấp Bắc Hà đến mở cõi phương Nam.

3.2. Xây Dựng Cơ Nghiệp Ở Đàng Trong.

Nguyễn Hoàng xây dựng hệ thống chính trị, kinh tế, quân sự độc lập. Chính sách khai hoang, lập ấp, phát triển thương mại (cảng Hội An), mở rộng lãnh thổ từ Thuận Hóa đến Gia Định. Đàng Trong trở thành thế lực giàu có, hùng mạnh, dẫn đến Trịnh - Nguyễn phân tranh.

3.3. Vai Trò Của Người Thân Và Hào Kiệt Từ Thanh Hóa.

Chị gái Ngọc Bảo, cữu Nguyễn Ư Kỷ giúp Nguyễn Hoàng vào Nam. Hào kiệt Thanh Hóa như Nguyễn Cửu Kiều, Nguyễn Hữu Dật theo phò, góp công xây dựng Đàng Trong. Dòng họ từ Gia Miêu di cư, tạo lực lượng nòng cốt.

Chương IV: Quần Thể Di Tích Lăng Miếu Triệu Tường - Dấu Ấn Vàng Son.

Sau thống nhất (1802), vua Gia Long trở về Gia Miêu, xây quần thể lăng miếu Triệu Tường từ 1803, biểu tượng tôn kính cội nguồn.

4.1. Kiến Trúc "Kinh Thành Huế Thu Nhỏ".

Quần thể diện tích 5ha, bao tường gạch, hào nước, lũy phòng thủ. Nguyên Miếu thờ Nguyễn Kim (giữa), Nguyễn Hoàng (trái); Tả Miếu thờ Nguyễn Vãn Lu, Nguyễn Hán. Khảo cổ phát lộ nền móng Nghi môn, hồ bán nguyệt, gốm sứ thế kỷ XVI-XX, tiền Gia Long Thông Bảo .

4.2. Hiện Trạng Và Công Tác Trùng Tu - Tôn Tạo.

Biến cố lịch sử khiến quần thể thành phế tích. Năm 1947, phá hủy trong kháng chiến chống Pháp. Hiện nay, nỗ lực phục dựng theo đồ án quy hoạch, biến thành điểm du lịch văn hóa.

4.3. Ý Nghĩa Của Di Tích Và Lễ Bái Tổ Tiên.

Triệu Tường là không gian tâm linh, nơi các vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Thành Thái, Bảo Đại về tế tổ. Thể hiện truyền thống "uống nước nhớ nguồn".

Bảng Di Vật Khảo Cổ Tại Lăng Miếu Triệu Tường.

Loại Di Vật.Mô Tả.Ý Nghĩa.Dấu vết kiến trúc.

Nghi môn 3 lối, móng tường hình chữ nhật, Đông - Tây Đường. Quy mô kiến trúc đăng đối.Vật liệu xây dựng. Đá, gạch, ngói in chữ Hán.Kỹ thuật xây dựng thời Nguyễn.Đồ gốm sứ. 3.000 mảnh, men nâu, trắng vẽ lam, thế kỷ 16-20 .Niên đại, sinh hoạt.Đồ kim loại.Đinh sắt, tiền Gia Long Thông Bảo.Xác thực niên đại

Chương V: Cuộc Phân Tranh Trịnh - Nguyễn Và Hậu Quả Chia Cắt Đất Nước.

Phân tranh Trịnh - Nguyễn (1627-1786) là cuộc nội chiến kéo dài, chia cắt đất nước thành Đàng Trong - Đàng Ngoài.

5.1. Nguyên Nhân Sâu Xa Và Trực Tiếp.

Suy yếu nhà Lê thế kỷ 16, quyền lực rơi vào tay phong kiến địa phương. Nguyên nhân trực tiếp: Nguyễn Hoàng xây dựng thế lực Đàng Trong, Trịnh Tráng tấn công (1627).

5.2. Diễn Biến Và Các Trận Đánh Lớn.

Giai đoạn 1627-1672: 7 lần giao chiến, tập trung sông Gianh, Lũy Thầy (Đào Duy Từ) phòng thủ hiệu quả. Giai đoạn hòa hoãn 1673-1774: Sông Gianh ranh giới, Nguyễn Nam tiến. Giai đoạn 1774-1786: Tây Sơn nổi dậy, Trịnh Sâm nam tiến, chiếm Phú Xuân.

5.3. Hậu Quả Và Di Sản.

Chia cắt 200 năm, tạo khác biệt văn hóa, kinh tế. Suy yếu cả hai, dẫn đến Tây Sơn lật đổ. Nguyễn Ánh thống nhất, lập nhà Nguyễn.

Bảng Niên Biểu Trịnh - Nguyễn Phân Tranh.

Thời Gian.Sự Kiện.Diễn Biến Chính.1627-1672.Chiến tranh khốc liệt.7 lần giao tranh, Lũy Thầy phòng thủ.1673-1774.Hòa hoãn.Sông Gianh ranh giới, Nguyễn Nam tiến.1774-1786.Trịnh nam tiến.Tây Sơn nổi dậy, chiếm Phú Xuân

Chương VI: Luận Giải Phong Thủy - Bí Mật Của "Long Mạch Đế Vương".

Phong thủy là yếu tố tâm linh lý giải sự trỗi dậy của các triều đại ở Thanh Hóa.

6.1. Phong Thủy Tổng Thể Của Xứ Thanh: Thế Đất "Đế Vương".

Thanh Hóa có "long mạch", hội tụ linh khí. Đại Nam Nhất Thống Chí: "Mặt Đông biển lớn, Tây rừng dài, Nam Bảo Sơn Châu, Bắc Tam Điệp" . Phong thủy coi đây là "rồng cuộn", sinh đế vương.

6.2. Thế Đất "Rồng Cuộn, Hổ Phục" Tại Gia Miêu.

Gia Miêu có thung lũng ôm bởi đồi núi, sông uốn, tạo thế "rồng cuộn phát đế vương". Huyền thoại Nguyễn Kim an táng: miệng huyệt khép giữa sấm sét .

Chương VII: Tầm Vóc Vĩ Đại: Dòng Họ Nguyễn Và Công Cuộc Mở Rõ Bờ Cõi.

Dòng Nguyễn mở rộng lãnh thổ, hoàn thiện dải đất hình chữ S.

7.1. Công Cuộc Nam Tiến Và Phát Triển Kinh Tế Đàng Trong.

Chúa Nguyễn khai hoang, lập ấp, thương mại (Hội An), mở rộng từ Thuận Hóa đến Mekong.

7.2. Nguyễn Ánh Và Sự Thống Nhất Đất Nước.

Nguyễn Ánh đánh bại Tây Sơn (1802), lập nhà Nguyễn, thống nhất.

7.3. Di Sản Và Ảnh Hưởng Lâu Dài.

Lãnh thổ, kinh đô Huế (UNESCO), cải cách hành chính.

Bảng Niên Biểu Các Đời Chúa Nguyễn Và Vua Nguyễn (Mở Rộng Với Chi Tiết)

Bảng Niên biểu các Đời Chúa Nguyễn và Vua Nguyễn.

Thứ tự.        Tên Chúa/Vua.      Thời gian trị vì.

Các đời chúa Nguyễn.              

1        Nguyễn Hoàng (Chúa Tiên).      1600-1613.

2        Nguyễn Phúc Nguyên (Chúa Sãi).       1613-1635.

3        Nguyễn Phúc Lan (Chúa Thượng).      1635-1648.

4        Nguyễn Phúc Tần (Chúa Hiền). 1648-1687.

5        Nguyễn Phúc Thái (Chúa Nghĩa).        1687-1691.

6        Nguyễn Phúc Chu (Chúa Minh) .1691-1725.

7        Nguyễn Phúc Chú (Chúa Ninh).          1725-1738.

8        Nguyễn Phúc Khoát (Chúa Vũ). 1738-1765.

9        Nguyễn Phúc Thuần (Định Vương).    1765-1777.

Các đời vua Nguyễn.                

1        Nguyễn Phúc Ánh (Gia Long).  1802-1820.

2        Minh Mạng. 1820-1841.

3        Thiệu Trị.    1841-1847.

4        Tự Đức.       1847-1883.

5        Dục Đức.     1883.

6        Hiệp Hòa.    1883.

7        Kiến Phúc.   1883-1884.

8        Hàm Nghi.   1884-1885.

9        Đồng Khánh.         1885-1889.

10      Thành Thái. 1889-1907.

11      Duy Tân.     1907-1916.

12      Khải Định.   1916-1925.

13      Bảo Đạ.i      1926-1945..

Kết Luận: Tổng Kết Và Nhận Định Cuối Cùng.

Gia Miêu Ngoại Trang là minh chứng sống động cho vai trò của Thanh Hóa trong lịch sử Việt Nam. Từ địa lợi, nhân hòa đến phong thủy, vùng đất này sản sinh dòng Nguyễn, thống nhất quốc gia. Di tích Triệu Tường cần bảo tồn để giáo dục thế hệ sau. Nghiên cứu này khẳng định đóng góp của nhà Nguyễn, tôn vinh tâm huyết "Điện bà Tây Ninh".

Phụ Lục: Phân Tích Chuyên Sâu Tư Liệu.

Phụ Lục A: Phân Tích Video Của "Điện Bà Tây Ninh".

Dựa trên mô tả, video 1- 4 miêu tả hiện trạng Gia Miêu, lăng Triệu Tường hoang tàn, phong thủy "rồng cuộn", phỏng vấn anh Nguyễn Đình Luận.

Phụ Lục B: Bảng Niên Biểu Trịnh - Nguyễn Phân Tranh (Mở Rộng).

Thời gian.    Sự kiện.       Diễn biến chính.

Giai đoạn khởi đầu .        

1527. Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê.    

Mạc Đăng Dung lập ra nhà Mạc (Bắc triều). Nguyễn Kim phò Lê diệt Mạc, lập nên triều Lê Trung Hưng (Nam triều).  

1545  Nguyễn Kim mất. 

Quyền lực rơi vào tay Trịnh Kiểm. Mâu thuẫn giữa Trịnh và Nguyễn bắt đầu nảy sinh.  

1558  Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa.       

Nguyễn Hoàng được giao toàn quyền cai quản Thuận Hóa, xây dựng thế lực độc lập ở Đàng Trong.  

Giai đoạn chiến tranh      .        

1627-1672.  Trịnh - Nguyễn phân tranh.      

Họ Trịnh và họ Nguyễn giao chiến 7 lần nhưng không bên nào phân thắng bại. Các trận đánh lớn tập trung ở khu vực sông Gianh. Đào Duy Từ xây dựng hệ thống Lũy Thầy, tạo nên tuyến phòng thủ vững chắc cho Đàng Trong.  

1643  Trận Cảng Eo.      

Trận thủy chiến nổi tiếng giữa hai bên, không phân thắng bại.  

1673  Hai bên đình chiến.         

Cuộc chiến tạm dừng, lấy sông Gianh làm ranh giới. Đất nước bị chia cắt thành hai miền Đàng Ngoài và Đàng Trong.  

Giai đoạn hậu chiến.        .        

1673-1774   Hòa hoãn và Nam tiến.   

Đàng Ngoài duy trì thế "vua Lê - chúa Trịnh." Đàng Trong tập trung vào công cuộc Nam tiến, mở rộng lãnh thổ đến đồng bằng sông Mekong.  

1771  Phong trào Tây Sơn bùng nổ.   

Tây Sơn nổi dậy ở Đàng Trong, lợi dụng sự suy yếu của chúa Nguyễn.  

1774-1775   Quân Trịnh nam tiến.      

Chúa Trịnh Sâm cử Hoàng Ngũ Phúc đánh vào Đàng Trong, chiếm Phú Xuân, lợi dụng tình hình Tây Sơn.  

1802  Nguyễn Ánh thống nhất đất nước.      

Nguyễn Ánh đánh bại nhà Tây Sơn, chấm dứt cuộc phân tranh và lập nên nhà Nguyễn, thống nhất đất nước.  

Gia Miêu - Tống Sơn, nằm ở huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa ngày nay, là một vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa, được biết đến như quê hương phát tích của dòng họ Nguyễn Phúc – nền tảng cho vương triều Nguyễn, triều đại cuối cùng trong lịch sử phong kiến Việt Nam (1802-1945). Vùng đất này không chỉ chứng kiến sự hình thành và phát triển của một dòng họ danh giá mà còn là minh chứng cho những biến động lớn lao của dân tộc Việt Nam qua các thế kỷ. Với vị thế địa lý chiến lược – sông núi bao quanh, cửa biển quan trọng – Gia Miêu - Tống Sơn đã trở thành địa bàn then chốt trong nhiều cuộc kháng chiến và mở mang bờ cõi. Bài viết này sẽ khám phá sâu sắc lịch sử vùng đất, vai trò của dòng họ Nguyễn Phúc, các di tích liên quan, và mở rộng so sánh với các di tích lịch sử - văn hóa ở Hà Tĩnh, dựa trên các tài liệu lịch sử, luận văn chuyên ngành và nguồn tư liệu mới nhất đến năm 2025.Xin theo dõi tiếp bài 7. Cảm ơn các bạn đã kiên trì theo dõi. Thân ái. Điện bà Tây Ninh.

DANH SÁCH CÁC BÀI .

LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.

BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐẤT THANH HÓA – NƠI PHÁT TÍCH CỦA CÁC DÒNG HỌ, SẢN SINH RA CÁC VUA CHÚA VIỆT NAM.

Lời Mở Đầu: Thanh Hóa - Một Vương Quốc Thu Nhỏ Với Vị Thế "Yết Hầu".

BÀI 2: Thanh Hóa - Cái Nôi Sản Sinh Các Dòng Vua Chúa. Phân Tích Cuộc Khởi Nghĩa Bà Triệu.

Lời Mở Đầu: Thanh Hóa - Một Vương Quốc Thu Nhỏ Với Vị Thế "Yết Hầu".

BÀI 3: Nhà Tiền Lê (980 – 1009). Phát Tích Từ Vùng Đất Ái Châu Cũ (Thanh Hóa), Xuân Lập (Thọ Xuân).

Lời Mở Đầu: Thanh Hóa - Một Vương Quốc Thu Nhỏ Với Vị Thế "Yết Hầu".

BÀI 4: Nhà Hồ (1400-1407): Sự Trỗi Dậy Của Một Triều Đại . Cải Cách Và Lời Giải Phát Nhanh Mau Lụi Tàn – Phát Tích Từ Thành Tây Đô, Huyện Vĩnh Lộc.

Lời Mở Đầu: Thanh Hóa - Một Vương Quốc Thu Nhỏ Với Vị Thế "Yết Hầu".

BÀI 5. Chúa Trịnh và Phủ Trịnh: Quyền Lực, Di Sản và Biểu Tượng Của Một Thời Đại Lịch Sử Việt Nam.

BÀI 6. GIA MIÊU NGOẠI TRANG: TỪ NƠI PHÁT TÍCH VƯƠNG TRIỀU ĐẾN TẦM VÓC LỊCH SỬ VIỆT NAM.

Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn.

BÀI 7. GIA MIÊU NGOẠI TRANG: TỪ NƠI PHÁT TÍCH VƯƠNG TRIỀU ĐẾN TẦM VÓC LỊCH SỬ VIỆT NAM.

Dòng họ Nguyễn Phước và Vương triều Nguyễn. ( Tiếp theo bài 6 ).

BÀI 8. Nhà Hậu Lê và Lam Sơn (Thọ Xuân).

Lời Mở Đầu: Thanh Hóa - Một Vương Quốc Thu Nhỏ Với Vị Thế "Yết Hầu".

Bài 9: Triều Đại Nhà Nguyễn (1802–1945) – Hành Trình Hưng Khởi và Suy Vong Từ Đất Thanh Hóa.

Bài 10: Dương Đình Nghệ – Người Làng Giàng (Thiệu Hóa): Chiến Công Đánh Đuổi Quân Nam Hán Năm 931, Tự Xưng Tiết Độ Sứ, Và Bí Ẩn Ngôi Mộ Của Vị Anh Hùng Dân Tộc.