BÀI 4. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

 BÀI 4. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

BÀI 4: Từ miền sơn cước đến chiến trường quyết định.

BÀI 4: Từ miền sơn cước đến chiến trường quyết định.

Vai trò của Nghệ An trong khởi nghĩa Lam Sơn.

Trong nhiều năm qua, Điện bà Tây Ninh qua những chuyến điền dã miệt mài tại Nghệ An - vùng đất địa linh nhân kiệt, tôi đã tích lũy được vô số tư liệu quý giá, từ những ghi chép tay đến các ổ đĩa cứng đầy ắp hình ảnh, video và tài liệu lịch sử. Nay nhân lúc nông nhàn, Điện bà Tây Ninh xin đem ra chia sẻ cùng quý độc giả. Đây là lời tri ân chân thành của Điện bà Tây Ninh gửi đến những người bạn xứ Nghệ, những ân nhân đã tận tình hỗ trợ trong suốt vài chục năm qua, từ việc dẫn đường qua những con suối hang động đến chia sẻ những câu chuyện dân gian bên bếp lửa. Loạt bài nghiên cứu này sẽ khám phá sâu sắc về các địa danh và nhân vật lịch sử, văn hóa của Nghệ An, bắt đầu từ nguồn cội và hành trình xuyên thời gian. Vì là nghiên cứu chuyên sâu, và để phù hợp với bộ ảnh video của Điện bà Tây Ninh - những hình ảnh sống động về sông núi, di tích, lễ hội và đời sống dân tộc - các bài viết sẽ khá dài, với mô tả chi tiết, phân tích sâu, và gợi ý liên kết hình ảnh, video. Chúng ta sẽ mở rộng từ những yếu tố cơ bản như biên giới, địa hình, địa chất, sông núi, dòng chảy, đến lịch sử chi tiết, phong tục vùng miền, các dân tộc anh em, nhằm tạo nên một bức tranh toàn diện. Mong quý độc giả thông cảm và theo dõi kiên nhẫn. Thân ái! Điện bà Tây Ninh.

Lời Mở Đầu: Nghệ An – Bước Ngoặt Chiến Lược Quyết Định của Khởi Nghĩa Lam Sơn.

Trong dòng chảy lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam, Khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427) do Bình Định Vương Lê Lợi lãnh đạo là một biểu tượng sáng ngời về ý chí quật cường, tinh thần yêu nước và nghệ thuật quân sự đỉnh cao. Tuy nhiên, hành trình vĩ đại đó đã trải qua những năm tháng cam go, hiểm nguy. Sau 6 năm hoạt động gian khổ tại căn cứ địa Thanh Hóa, nghĩa quân Lam Sơn đã phải đối mặt với muôn vàn thách thức, từ việc bị quân Minh vây ráp gắt gao, lực lượng bị tiêu hao đến tình trạng "tuyệt lương hàng tháng, phải ăn rau rừng, giết cả voi, ngựa để nuôi quân".

Trong bối cảnh đó, quyết định chuyển hướng chiến lược vào vùng đất Nghệ An vào năm 1424 không chỉ là một sự thay đổi địa bàn hoạt động mà còn là một bước ngoặt mang tính sống còn, thay đổi hoàn toàn cục diện cuộc chiến. Quyết định này đã biến một cuộc khởi nghĩa nhỏ lẻ, mang tính du kích thành một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc quy mô lớn. Nghệ An, với vị thế "đất rộng, người đông" và địa hình hiểm yếu, đã trở thành "chiến địa quyết định" giúp nghĩa quân chuyển từ "thế bị động sang chủ động" và tạo tiền đề vững chắc cho thắng lợi cuối cùng.

Báo cáo này sẽ đi sâu vào việc phân tích ba khía cạnh cốt lõi tạo nên vai trò quyết định của Nghệ An: thứ nhất, lý giải tại sao vùng đất này được chọn làm chiến địa chiến lược; thứ hai, phân tích những chiến công oanh liệt và sự trưởng thành vượt bậc về nghệ thuật quân sự của nghĩa quân; và thứ ba, đánh giá vai trò của đất và người Nghệ An như một nguồn lực cốt tủy, cùng với các dấu tích lịch sử còn hiện hữu đến ngày nay. Chúng ta sẽ dựa trên các nguồn tư liệu lịch sử cổ điển như "Khâm định Việt sử thông giám cương mục", "Đại Việt sử ký toàn thư", kết hợp với các nghiên cứu hiện đại và di tích thực địa, để tái hiện một cách chi tiết và khách quan nhất có thể. Đặc biệt, bài viết sẽ nhấn mạnh vào "chiến địa quyết định và những người lính Lam Sơn", với trọng tâm là sự đóng góp của danh tướng Nguyễn Xí và các nhân vật xứ Nghệ khác, như một lời tri ân đến những con người đã làm nên lịch sử.

I. Phân Tích Chiến Lược Nam Tiến - Tầm Nhìn Thần Cơ Diệu Toán.

1.1. Tình thế hiểm nghèo và tầm nhìn vượt khó của Lê Lợi.

Cuộc Khởi nghĩa Lam Sơn, bắt đầu từ năm 1418, đã trải qua một giai đoạn đầu đầy khó khăn, gần như bị dập tắt nhiều lần. Trong suốt 6 năm đầu, nghĩa quân chỉ hoạt động chủ yếu ở vùng núi Thanh Hóa. Mặc dù đã thực hiện "hơn 10 trận" đánh, nghĩa quân vẫn phải đối mặt với sự truy đuổi ráo riết từ quân Minh, dẫn đến những tổn thất nặng nề về cả người và của. Vùng núi Thanh Hóa, với địa hình hiểm trở nhưng dân cư thưa thớt, không đủ khả năng cung cấp sức người, sức của cho một cuộc kháng chiến lâu dài. Lực lượng dần suy kiệt, buộc nghĩa quân phải đi tìm một hướng đi mới để vượt qua thế bế tắc.

Cụ thể, theo "Đại Việt sử ký toàn thư", trong giai đoạn đầu, nghĩa quân thường xuyên bị quân Minh do các tướng như Liễu Thăng và Trần Trí bao vây, dẫn đến tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng. Có lúc, Lê Lợi phải ra lệnh giết voi và ngựa để nuôi quân, và thậm chí phải ăn rau rừng để cầm cự. Tình thế này không chỉ ảnh hưởng đến sức chiến đấu mà còn làm lung lay tinh thần nghĩa sĩ. Đây là lúc mà tầm nhìn chiến lược của Lê Lợi được thể hiện rõ nét nhất: ông không chỉ là một vị thủ lĩnh dũng cảm mà còn là một nhà chiến lược biết lắng nghe và quyết đoán. Cuộc họp tại Lam Sơn vào tháng 9 năm 1424 chính là minh chứng cho điều đó, nơi ông đã mở cửa cho các ý kiến từ các tướng lĩnh, dẫn đến kế sách lịch sử.

1.2. Kế sách "Thần cơ" của Nguyễn Chích: Bước ngoặt của lịch sử.

Trước tình thế đó, vào tháng 9 năm Giáp Thìn (1424), Bình Định Vương Lê Lợi đã triệu tập một cuộc họp quan trọng với các tướng lĩnh để bàn phương kế. Tại đây, tướng quân Nguyễn Chích đã hiến kế mang tính lịch sử: "Nghệ An là nơi hiểm yếu, đất rộng, người đông... Nay ta trước hãy đánh lấy Trà Long, chiếm giữ cho được Nghệ An để làm chỗ đất đứng chân, rồi dựa vào nhân lực, tài lực đất ấy mà quay ra đánh Đông Đô thì có thể tính xong việc dẹp yên thiên hạ" (theo Quốc sử quán triều Nguyễn: Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội 1998, trang 779).

Đề xuất này của Nguyễn Chích được đánh giá là một kế sách "thần cơ diệu toán" vì nó đã nắm bắt được những yếu tố then chốt để thay đổi cục diện cuộc chiến.

Lợi thế về địa lý: Nghệ An không chỉ có địa hình hiểm yếu, với nhiều vùng núi rừng, sông ngòi thuận lợi cho việc xây dựng căn cứ địa, mà còn có diện tích rộng lớn và đồng bằng màu mỡ. Vùng đất này trải dài từ miền núi phía Tây (như Quỳ Châu, Quỳ Hợp) đến đồng bằng ven biển, tạo nên một hệ thống địa hình đa dạng, lý tưởng cho chiến tranh du kích kết hợp với tấn công quy mô. Sông Lam và sông Cả không chỉ là nguồn cung cấp nước mà còn là tuyến đường thủy chiến lược, giúp nghĩa quân vận chuyển lương thực và quân nhu một cách hiệu quả.

Tiềm năng về nguồn lực con người: Yếu tố "người đông" là một nhân tố then chốt. Nguyễn Chích nhận thấy tiềm năng to lớn của Nghệ An về nguồn nhân lực dồi dào, những người có truyền thống đấu tranh mạnh mẽ, sẵn sàng tham gia nghĩa quân để chống lại ách thống trị của nhà Minh. Sự khác biệt này là một giải pháp trực tiếp cho vấn đề thiếu hụt quân số và sức người mà nghĩa quân phải đối mặt ở giai đoạn trước. Nghệ An lúc bấy giờ (bao gồm cả Hà Tĩnh ngày nay) là vùng đất đông dân, với nhiều dân tộc anh em như Việt, Thái, Thổ, vốn đã có kinh nghiệm chống giặc từ các cuộc khởi nghĩa trước đó như của Trần Ngỗi và Trần Quý Khoáng.

Điểm yếu của quân địch: Lực lượng của quân Minh ở Nghệ An được đánh giá là "tương đối yếu", tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nghĩa quân trong việc tấn công và chiếm lĩnh. Quân Minh chủ yếu tập trung ở các thành lũy như Nghệ An và Trà Long, nhưng thiếu sự hỗ trợ từ hậu phương do khoảng cách địa lý từ Đông Đô.

Kế sách của Nguyễn Chích đã giúp nghĩa quân thoát khỏi thế bao vây và mở rộng địa bàn hoạt động, chuyển từ mục tiêu cố thủ để "tồn tại" sang việc "giải phóng" lãnh thổ và xây dựng căn cứ địa vững mạnh. Đây chính là sự chuyển đổi bản chất của cuộc chiến, từ một cuộc chiến tranh du kích nhỏ lẻ sang một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc quy mô lớn. Quyết định này không chỉ thể hiện tầm nhìn quân sự xuất chúng của Lê Lợi và Nguyễn Chích mà còn là khởi đầu cho giai đoạn phát triển nhảy vọt của Khởi nghĩa Lam Sơn. Theo các nhà sử học hiện đại như Phan Huy Lê, kế sách này đã khai thác tối đa "địa lợi" và "nhân hòa", biến Nghệ An thành bàn đạp để mở rộng vào Tân Bình - Thuận Hóa, tạo nên một vùng giải phóng liên hoàn từ Thanh Hóa đến miền Trung.

II. Nghệ An – Vùng Đất Quyết Định và Chiến Công Oanh Liệt.

2.1. Giải phóng miền sơn cước và chiến thắng Bồ Đằng "Sấm vang chớp giật".

Sau khi quyết định chuyển hướng vào Nghệ An, nghĩa quân Lam Sơn đã tiến quân theo đường Thượng đạo và thực hiện những chiến công vang dội. Mở đầu là cuộc tập kích bất ngờ vào đồn Đa Căng (ở huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa ngày nay) để mở đường vào miền Tây Nghệ An. Trên đường hành quân, nghĩa quân đã đối mặt với lực lượng địch tại Bồ Đằng (nay thuộc xã Châu Nga, huyện Quỳ Châu, Nghệ An).

Trận đánh này được xem là một minh chứng hùng hồn cho sự phối hợp giữa nghĩa quân Lam Sơn và nhân dân địa phương. Khi nghĩa quân bị bao vây hai mặt bởi các cánh quân Minh do Sư Hựu, Trần Trí, Phương Chính, Thái Phúc và Lý An dẫn đầu, đồng bào các dân tộc vùng tây bắc Nghệ An đã ra sức giúp đỡ, chở che, cung cấp vũ khí và lương thực. Đặc biệt, đội quân "nghĩa binh áo đỏ" của các huyện Quỳ Châu, Quế Phong do Lo Kăm Hoa và Lo Kăm Hiền chỉ huy đã tình nguyện phối hợp chiến đấu, tạo nên một trận địa mai phục quyết liệt. Kết quả, hơn 2,000 quân địch bị tiêu diệt, buộc số tàn binh phải tháo chạy về cố thủ trong thành Trà Long và thành Nghệ An. Chiến thắng này đã được Nguyễn Trãi khắc họa trong Bình Ngô đại cáo với câu thơ "Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật", thể hiện khí thế tấn công mạnh mẽ và vang dội của nghĩa quân.

Chi tiết hơn, theo "Lịch sử Nghệ An" , trận Bồ Đằng không chỉ là một chiến thắng quân sự mà còn là biểu tượng của đại đoàn kết dân tộc. Nhân dân địa phương đã cung cấp thông tin tình báo, dẫn đường qua địa hình hiểm trở của sông Hiếu và sông Con Cuông, đồng thời đóng góp vũ khí thô sơ như cung nỏ và giáo mác. Sau trận đánh, nghĩa quân thu được lượng lớn lương thảo và vũ khí của địch, giúp củng cố lực lượng ngay tại chỗ. Điều này đã mở đường cho các trận đánh tiếp theo, như chiếm thành Trà Long (nay thuộc huyện Con Cuông) và giải phóng Diễn Châu, với khí thế "như chẻ tre".

2.2. Chiến lược "Vây thành diệt viện" và hạ thành Nghệ An.

Sau những chiến thắng đầu tiên, nghĩa quân Lam Sơn tiếp tục tiến hành bao vây thành Trà Long và tiến xuống đồng bằng, giải phóng Diễn Châu. Tuy nhiên, mục tiêu chiến lược quan trọng nhất là thành Nghệ An, một thành lũy kiên cố và tập trung quân số đông nhất của quân Minh.

Với sự hỗ trợ của đại quân sư Nguyễn Trãi, Lê Lợi đã áp dụng chiến lược quân sự độc đáo và sáng tạo "vây thành diệt viện". Thay vì trực tiếp công phá thành trì, nghĩa quân đã siết chặt vòng vây, cắt đứt đường tiếp tế và chờ quân địch phải cử viện binh đến giải cứu. Cùng với đó, Lê Lợi đã kết hợp "kế sách chiêu binh dụ tướng" của Nguyễn Trãi để phân hóa và lung lạc tinh thần địch. Các thư chiêu hàng được gửi vào thành, nhấn mạnh vào lòng nhân nghĩa và lời hứa tha tội cho những ai đầu hàng, khiến nội bộ quân Minh hoang mang.

Khi quân Minh do Trần Trí, Phương Chính theo hai đường thủy, bộ tiến lên Trà Long để giải vây, nghĩa quân đã bố trí trận địa mai phục tại ải Khả Lưu (nay thuộc xã Vinh Sơn, huyện Anh Sơn, Nghệ An). Chiến thuật này đã thành công rực rỡ. Quân Minh bị thiệt hại nặng nề, "bị chém đầu và chết đuối kể đến hàng vạn người" (theo Phan Huy Lê – Phan Đại Doãn, "Khởi nghĩa Lam Sơn (1418 – 1427)" . Lực lượng cứu viện bị đánh tan tác, khiến quân Minh trong thành Nghệ An lâm vào thế cô lập, hoang mang. Cuối cùng, vào tháng 2 năm 1425, "hơn 1 vạn quân" Minh trong thành Nghệ An đã phải "kéo ra hàng".

Sự kiện quân Minh đầu hàng tại thành Nghệ An là một minh chứng rõ nét cho sự trưởng thành vượt bậc về nghệ thuật quân sự của nghĩa quân Lam Sơn. Cuộc chiến không chỉ đơn thuần là tiêu diệt sinh lực địch mà còn nhằm mục đích cô lập, gây hoang mang và buộc chúng phải đầu hàng, chuyển từ chiến thuật tấn công trực diện sang chiến thuật lấy tâm lý và chiến lược để giành chiến thắng. Điều này đã làm thay đổi tương quan lực lượng căn bản, tạo thế và lực mới đưa cuộc khởi nghĩa phát triển thành cuộc chiến tranh giải phóng trên quy mô cả nước. Sau khi giải phóng Nghệ An, nghĩa quân nhanh chóng mở rộng vào Tân Bình - Thuận Hóa, tạo nên một vùng hậu phương rộng lớn, tích trữ lương thảo và huy động thêm hàng vạn quân sĩ, đặt nền móng cho giai đoạn tổng phản công ra Bắc.

III. Nguồn Lực Cốt Tủy từ Đất và Người Nghệ An.

3.1. Nghệ An - Hậu phương vững chắc.

Vai trò của Nghệ An đối với Khởi nghĩa Lam Sơn không chỉ nằm ở chiến trường mà còn ở việc trở thành một hậu phương chiến lược vững chắc. Đây là nơi nghĩa quân có thể củng cố và phát triển lực lượng, tích trữ lương thảo, và huy động nhân lực, vật lực một cách dồi dào.

Nghĩa quân đã nhận được sự cưu mang, giúp đỡ và hỗ trợ hết lòng của nhân dân Nghệ An. Sau khi tiến vào Nghệ An, Lê Lợi đã nhanh chóng tuyển thêm quân, rèn đúc vũ khí và tích trữ lương thực, chuẩn bị cho các trận đánh lớn hơn. Sự ủng hộ này được thể hiện rõ qua các số liệu và sự kiện cụ thể:

Nguồn cung cấp.Lực lượng và Tài nguyên.

Tù trưởng Cầm Quý và Tri phủ châu Ngọc Ma.8,000 quân và 10 voi chiến.

Phan Liêu và Lô Văn Luật. Mang quân đến ứng nghĩa, cung cấp vũ khí và lương thực.

Nhân dân địa phương.Cung cấp lúa, gạo, trâu, bò, lợn, gà, và các loại vũ khí thô sơ như cung, nỏ, giáo mácThanh niên trai tráng.Khoảng 5,000 người gia nhập hàng ngũ nghĩa quân từ các huyện miền Tây Nghệ An.

Bảng trên cho thấy sự chuyển đổi quy mô đáng kể của nghĩa quân. Từ một đội quân nhỏ bé buổi sơ khai, chỉ sau một thời gian ngắn, nghĩa quân Lam Sơn đã lớn mạnh lên tới hàng vạn quân, được trang bị đầy đủ các loại vũ khí và có đủ các lực lượng thủy binh, bộ binh, tượng binh. Theo "Đại Việt sử ký toàn thư", sau khi chiếm Nghệ An, nghĩa quân đã mở rộng quyền kiểm soát từ Thanh Hóa đến Thuận Hóa, tích trữ đủ lương thảo cho các chiến dịch lớn, biến vùng đất này thành "bàn đạp" cho tổng phản công.

3.2. Những Người Lính Lam Sơn - Tinh hoa xứ Nghệ.

Sức mạnh của nghĩa quân không chỉ đến từ số lượng mà còn từ chất lượng, với sự tham gia của nhiều danh tướng và thủ lĩnh xuất sắc là người con của đất Nghệ An.

Danh tướng Nguyễn Xí - Vị tướng của những trận quyết định.

Nguyễn Xí (1397–1465), tên tự là Hán, là một công thần khai quốc của nhà Lê sơ. Ông sinh ra tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc (nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, Nghệ An). Mới 9 tuổi, ông đã theo anh trai là Nguyễn Biện rời quê hương ra Thanh Hóa để theo Lê Lợi. Ông là một trong 18 vị hào kiệt đã tham gia hội thề Lũng Nhai vào năm 1416.

Nguyễn Xí đã trở thành một vị tướng tài ba và dũng cảm, lập nhiều chiến công lớn. Ông cùng anh trai đã có công đầu trong các trận đánh ở Lạc Thủy, Mường Thôi và Mỹ Mỹ. Mặc dù tư liệu không đi sâu vào biệt tài với voi chiến, nhưng việc ông được giao chỉ huy 4 thớt voi cùng Đinh Liệt trong trận đánh quyết định tại Xương Giang cho thấy sự tin tưởng tuyệt đối của Lê Lợi vào tài năng của ông. Giai thoại về ông cùng "khuyển quân" (đội quân chó săn được huấn luyện để hỗ trợ chiến đấu) đánh đuổi quân Minh cũng là một nét văn hóa độc đáo, thể hiện tài năng và sự mưu trí của vị tướng xứ Nghệ. Sau khởi nghĩa, Nguyễn Xí tiếp tục đóng góp trong việc xây dựng triều Lê, giữ chức Thái úy, và được phong tước Đào Quốc công. Sự nghiệp của ông là minh chứng cho tinh hoa nhân kiệt của xứ Nghệ, nơi đã sản sinh ra những vị tướng không chỉ dũng mãnh mà còn mưu lược.

Bên cạnh Nguyễn Xí, Nguyễn Chích (1382-1448), quê ở làng Thụy Ứng, huyện Đông Ngàn (nay thuộc Nghệ An? Chờ xác nhận, thực tế Nguyễn Chích quê ở Thanh Hóa nhưng có liên hệ mật thiết với Nghệ An qua kế sách), là người đề xuất kế sách Nam tiến, được phong tước Hầu và giữ chức Hành quân Tổng quản. Ông tham gia nhiều trận đánh quan trọng, như Bồ Đằng và Khả Lưu, và là biểu tượng của trí tuệ xứ Nghệ.

Sự đóng góp của các thủ lĩnh dân tộc thiểu số:

Ngoài Nguyễn Xí, sự đóng góp của các thủ lĩnh dân tộc thiểu số là một yếu tố không thể thiếu. Họ là minh chứng cho tinh thần đại đoàn kết dân tộc trong cuộc chiến chống ngoại xâm. Trận Bồ Đằng đã ghi dấu ấn của "nghĩa binh áo đỏ" do Lo Kăm Hoa, một vị tạo mường, và Lo Kăm Hiền chỉ huy. Cả hai đã cùng nghĩa quân Lam Sơn chiến đấu và hy sinh, sau này được nhân dân địa phương lập đền thờ để tưởng nhớ công ơn. Các thủ lĩnh khác như Cầm Bành (ban đầu theo Minh nhưng sau quay về ủng hộ) và các tù trưởng Thái, Thổ đã cung cấp voi chiến và quân sĩ, góp phần vào lực lượng tượng binh mạnh mẽ của nghĩa quân.

Sự ủng hộ rộng rãi của các thủ lĩnh dân tộc thiểu số và hào kiệt từ khắp nơi đã biến cuộc khởi nghĩa từ một phong trào địa phương của người Việt ở Thanh Hóa thành một cuộc chiến tranh giải phóng toàn dân tộc. Sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc được phát huy, tạo nên một nhân tố quyết định đưa cuộc chiến đến thắng lợi cuối cùng. Lịch sử đã cho thấy rằng, các cuộc khởi nghĩa của Trần Ngỗi, Trần Quý Khoáng trước đó cũng từng lấy Nghệ An làm đại bản doanh nhưng đã thất bại. Điều này cho thấy yếu tố "địa lợi" (hiểm yếu, đất rộng) chỉ phát huy hiệu quả khi kết hợp với yếu tố "nhân hòa" (sự đồng lòng của nhân dân và các thủ lĩnh địa phương), một sự kết hợp mà Lê Lợi và Nguyễn Chích đã nắm bắt được. Các nhân vật xứ Nghệ như Nguyễn Xí không chỉ là những người lính mà còn là biểu tượng của sự kiên trung, góp phần viết nên những trang sử vàng son.

IV. Dấu Ấn Lịch Sử và Giá Trị Hiện Đại.

4.1. Dấu tích còn mãi theo thời gian.

Hơn 600 năm đã trôi qua, nhưng những dấu tích của Khởi nghĩa Lam Sơn vẫn còn hiện hữu nhiều nơi trên đất Nghệ An, là bằng chứng vật chất cho những trang sử hào hùng. Theo kiểm kê của ngành văn hóa thông tin, tỉnh Nghệ An hiện có trên 20 di tích lớn liên quan đến cuộc khởi nghĩa.

Tên Di tích.Vị trí.Vai trò Lịch sử.Hiện trạng.

Thành Nghệ An (Lam Thành).Dãy núi Lam Thành, huyện Hưng Nguyên.Căn cứ của nhà Hồ, bị quân Minh chiếm giữ và là mục tiêu vây hãm của nghĩa quân Lam Sơn.Nhiều đoạn thành bị xuống cấp, thiếu người trông coi, quản lý. Vẫn còn đền thờ vua Lê Lợi dưới chân thành.

Thành Lục Niên.Núi Thiên Nhẫn, huyện Nam Đàn.Nơi Lê Lợi đặt bộ chỉ huy để quan sát, khống chế khu vực và chỉ huy vây hãm thành Nghệ An.Tường thành bị đổ sập, chỉ còn lại ít dấu tích, bị bỏ quên từ lâu.

Mã Voi Lê Lợi. Xã Nghĩa Tiến, huyện Nghĩa Đàn.Nơi gắn liền với câu chuyện về voi chiến của Lê Lợi.Di tích lịch sử, được bảo tồn như một biểu tượng.

Đền Thần Đinh và Chín Gian. Kẻ Đính, Châu Hạnh, Quỳ Châu và Quế PhongThờ các thủ lĩnh dân tộc thiểu số như Lo Kăm Hoa và Lo Kăm Hiền, những người đã có công giúp nghĩa quân Lam Sơn.

Các đền thờ được người dân địa phương tôn sùng, tổ chức lễ hội hàng năm.

Đền Chợ Bãi và Đền Bản Dinh. Xã Tam Hợp và Nghĩa Xuân, huyện Quỳ Hợp Thờ các nghĩa quân hy sinh tại Bãi Tập và các trận đánh gần đó.Được xác định qua hội thảo khoa học năm 2022, đang được đề xuất xây bia tưởng niệm.

Bãi Tập. Xã Đồng Hợp và Tam Hợp, huyện Quỳ Hợp.Hậu cứ để Lê Lợi chiêu mộ, huấn luyện quân sĩ, rèn đúc vũ khí.Dấu tích còn lại qua khảo cổ, là nơi diễn ra hội thảo "Dấu tích cuộc khởi nghĩa Lam Sơn trên đất Quỳ Hợp" năm 2022.

Những di tích này không chỉ là di sản vật chất mà còn gắn liền với các truyền thuyết dân gian, như chuyện "mã voi Lê Lợi" hay các đền thờ thành hoàng làng, phản ánh sự kính trọng của nhân dân đối với các anh hùng.

4.2. Bài học và thách thức trong công tác bảo tồn.

Những di tích trên không chỉ là bằng chứng vật chất mà còn mang giá trị to lớn trong việc giáo dục lịch sử và hun đúc tinh thần yêu nước cho các thế hệ. Tuy nhiên, một thực tế đáng báo động là nhiều di tích quan trọng đang đối mặt với nguy cơ bị mai một.

Mặc dù được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, các di tích như Thành Lục Niên và Thành Nghệ An vẫn đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, chỉ còn lại những bờ tường đá hoang phế. Tình trạng này đặt ra một vấn đề về hiệu quả của công tác quản lý di sản, khi việc công nhận không đi kèm với các dự án trùng tu, bảo dưỡng cụ thể và lâu dài. Theo hội thảo khoa học năm 2022 tại Quỳ Hợp, hơn 20 tham luận từ các nhà khoa học đã nhấn mạnh nhu cầu xây dựng bia tưởng niệm và phát huy giá trị du lịch, nhưng đến nay (2025), nhiều di tích vẫn thiếu kinh phí và sự quan tâm.

Để bảo tồn và phát huy những giá trị lịch sử này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng. Việc xây dựng những đề án du lịch bền vững và kêu gọi sự tham gia của các tổ chức, cá nhân là cần thiết để bảo tồn các di tích, không chỉ dừng lại ở việc đo đạc, cắm mốc ranh giới. Những di tích này là minh chứng sống động cho tinh thần bất khuất của dân tộc và là một phần không thể tách rời của bản sắc văn hóa Nghệ An. Bài học từ lịch sử cho thấy, sự đoàn kết và tận dụng nguồn lực địa phương là chìa khóa cho thắng lợi, một bài học vẫn còn nguyên giá trị trong bối cảnh hiện đại.

Kết Luận: "Khúc khải hoàn ca chiến thắng" bắt đầu từ đây.

Khởi nghĩa Lam Sơn là một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc vĩ đại, và Nghệ An chính là "chiến địa quyết định" đã làm nên thắng lợi vĩ đại đó. Bằng việc phân tích sâu sắc kế sách của Nguyễn Chích, cuộc chiến đã chuyển từ thế bị động sang thế chủ động, từ việc cố thủ sang việc giải phóng lãnh thổ.

Những chiến công oanh liệt tại Bồ Đằng và sự thành công của chiến lược "vây thành diệt viện" tại thành Nghệ An đã chứng minh sự trưởng thành vượt bậc về tư duy chiến lược và nghệ thuật quân sự của nghĩa quân Lam Sơn. Điều đó chỉ có thể đạt được nhờ vào lòng yêu nước và sự ủng hộ tuyệt đối của đất và người Nghệ An, với nguồn lực dồi dào và sự tham gia của những danh tướng kiệt xuất như Nguyễn Xí và các thủ lĩnh dân tộc thiểu số.

Nghệ An không chỉ là một chiến trường, mà còn là một căn cứ địa vững chắc, nơi tập hợp sức mạnh của toàn dân tộc. Chính tại nơi đây, cuộc khởi nghĩa đã chuyển từ một phong trào địa phương sang một cuộc chiến tranh giải phóng toàn diện, tạo tiền đề vững chắc cho thắng lợi cuối cùng tại Chi Lăng – Xương Giang, viết nên "khúc khải hoàn ca chiến thắng giặc Minh vĩ đại". Hơn 600 năm đã trôi qua, những đóng góp lớn lao của mảnh đất và con người Nghệ An vẫn mãi mãi được ghi vào trang sử hào hùng của dân tộc, để lại nhiều bài học sâu sắc cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Xin theo dõi tiếp Bài 5: Các danh nhân văn hóa, nhà khoa học thời kỳ phong kiến.

Tiêu đề: Kho tàng trí tuệ: Danh nhân văn hóa và nhà khoa học xứ Nghệ.

Nội dung: Giới thiệu và phân tích đóng góp của các danh nhân thời phong kiến. Nổi bật là La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, một cố vấn tài ba cho vua Quang Trung; nhà thơ nữ tài năng Hồ Xuân Hương; và Trạng nguyên đầu tiên của Nghệ An, Bạch Liêu. Cảm ơn các bạn đã theo dõi. Điện bà Tây Ninh.

Các bài này đã chuyển thành video và sẽ đăng trên trang youtube ÂM TRẠCH VÀ NHỮNG HÀNH TRÌNH trong thời gian tới.