BÀI 8. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

Bài 8: Vĩ nhân từ làng Sen - Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tiêu đề: Làng Sen - Nơi khởi nguồn của một huyền thoại.

Lời Tri Ân Và Hướng Tiếp Cận.

Kính gửi quý độc giả, Sau những năm tháng đắm mình trong công cuộc điền dã miệt mài tại Nghệ An – vùng đất của những huyền thoại và tinh thần quật cường – Điện bà Tây Ninh tự hào đã tích lũy được một kho tàng tư liệu vô giá. Đó là những trang ghi chép thủ công thấm đẫm mồ hôi, những ổ đĩa cứng chứa đựng hàng ngàn hình ảnh và video, ghi lại từng con suối róc rách, từng ngọn núi sừng sững, từng di tích lịch sử thấm đẫm dấu thời gian, cùng những câu chuyện đầy cảm xúc từ người dân bản xứ.

Hôm nay, nhân dịp nông nhàn, chúng tôi xin được sẻ chia những tư liệu quý báu này, không chỉ như một bài nghiên cứu lịch sử mà còn như một lời tri ân sâu sắc đến những người bạn xứ Nghệ – những ân nhân đã đồng hành, dẫn lối chúng tôi qua những con suối sâu, hang động bí ẩn, và bên bếp lửa hồng, kể những câu chuyện dân gian đầy ý nghĩa. Nhờ họ, chúng tôi đã thấu hiểu hơn về mảnh đất và con người nơi đây.

Loạt bài này sẽ đưa quý độc giả vào hành trình khám phá sâu sắc các địa danh và nhân vật lịch sử, văn hóa của Nghệ An, bắt đầu từ nguồn cội và vươn xa theo dòng chảy thời gian. Với tính chất chuyên sâu, kết hợp với bộ ảnh và video của Điện bà Tây Ninh, chúng tôi sẽ mô tả chi tiết, phân tích thấu đáo, đồng thời gợi ý các liên kết hình ảnh và video để dựng nên một bức tranh toàn diện về vùng đất địa linh nhân kiệt. Chúng tôi hy vọng quý độc giả sẽ kiên nhẫn đồng hành cùng chúng tôi trong hành trình này. Thân ái! Điện bà Tây Ninh.

Làng Sen - Nơi Khởi Nguồn Của Một Huyền Thoại.

Kim Liên, Nam Đàn, Nghệ An – một địa danh đã trở thành biểu tượng thiêng liêng trong trái tim mỗi người Việt Nam, nơi lưu giữ những dấu ấn sâu sắc về tuổi thơ và cội nguồn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại được UNESCO tôn vinh là “Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới”. Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Kim Liên không chỉ là một quần thể kiến trúc cổ kính mà còn là không gian văn hóa sống động, nơi hội tụ tinh hoa truyền thống, tinh thần yêu nước bất khuất, và cốt cách giản dị của một gia đình Nho học yêu nước xứ Nghệ.

Bài viết này sẽ đưa quý độc giả trở về với làng Sen và làng Hoàng Trù, nơi khởi nguồn của một huyền thoại, để khám phá bối cảnh gia đình và quê hương đã hun đúc nên nhân cách vĩ đại của Người. Chúng tôi sẽ phân tích sâu sắc các yếu tố lịch sử, văn hóa, phong thủy, cùng những giá trị tinh thần đã định hình tư tưởng và hành trình từ cậu bé Nguyễn Sinh Cung đến vị lãnh tụ của dân tộc. Đồng thời, bài viết sẽ mô tả chi tiết Khu di tích Kim Liên, gợi ý hình ảnh và video minh họa, và gắn kết những giá trị di sản này với tầm vóc toàn cầu của Hồ Chí Minh – biểu tượng văn hóa và cách mạng vượt thời gian.

Chương I: Bối Cảnh Gia Đình Và Quê Hương - Cái Nôi Của Vị Vĩ Nhân.

Sự ra đời và trưởng thành của Chủ tịch Hồ Chí Minh là kết tinh từ một gia đình Nho học yêu nước và truyền thống văn hóa đặc sắc của vùng đất Nghệ An – nơi được mệnh danh là “địa linh nhân kiệt”. Để hiểu rõ nhân cách vĩ đại của Người, chúng ta cần trở về với nguồn cội: gia đình, quê hương, và bối cảnh lịch sử đã ươm mầm cho tư tưởng cứu nước, cứu dân.

1. Gia đình nhà Nho yêu nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh ngày 19 tháng 5 năm 1890 tại làng Hoàng Trù, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, trong một gia đình Nho học giàu truyền thống yêu nước. Gia đình không chỉ là nơi nuôi dưỡng thể chất mà còn là “trường học” đầu đời, nơi cậu bé Nguyễn Sinh Cung tiếp thu những bài học về đạo đức, lòng yêu nước, và ý chí kiên cường.

1.1. Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc – Người cha thanh liêm và tiến bộ.

Cụ Nguyễn Sinh Sắc (1862–1929), thân phụ của Hồ Chí Minh, là một Nho sĩ tài hoa, đỗ Phó bảng trong khoa thi Hội năm Tân Sửu (1901). Khác với nhiều đồng môn mải mê danh lợi, cụ Sắc chọn lối sống thanh bạch, gần gũi nhân dân, và dồn tâm huyết vào việc giáo dục con cái. Câu nói nổi tiếng “Vật dĩ quan gia, vi ngô phong dạng” (Không lấy phong cách nhà quan làm phong cách nhà ta), được khắc trên xà nhà ngôi nhà ở làng Sen, đã trở thành kim chỉ nam cho cả gia đình, phản ánh tinh thần giản dị và liêm chính.

Cụ Sắc không chỉ truyền dạy Nho học mà còn khơi dậy tinh thần yêu nước qua những câu chuyện lịch sử và thời cuộc. Nhà cụ thường là nơi tụ họp của các sĩ phu yêu nước như cụ Phan Bội Châu, cụ Vương Thúc Quý, tạo nên môi trường để Nguyễn Sinh Cung sớm tiếp cận tư tưởng tiến bộ. Theo hồi ký của nhà văn Sơn Tùng, cụ Sắc từng kể cho các con nghe về các cuộc khởi nghĩa chống Pháp, như Phong trào Cần Vương, và những nỗi khổ của dân chúng dưới ách đô hộ, gieo vào tâm hồn cậu bé Cung ý chí cứu nước từ thuở ấu thơ.

1.2. Bà Hoàng Thị Loan – Người mẹ tần tảo và giàu đức hy sinh.

Bà Hoàng Thị Loan (1868–1901), thân mẫu của Hồ Chí Minh, là hình ảnh tiêu biểu của người phụ nữ Việt Nam hiền hậu, tần tảo. Là con gái cụ Hoàng Xuân Đường – một Nho sĩ ở làng Hoàng Trù – bà không chỉ chu toàn việc nhà mà còn là lao động chính, nuôi chồng ăn học và chăm sóc các con. Chiếc khung cửi, công cụ lao động quen thuộc, không chỉ dệt vải mà còn dệt nên những bài học về sự chăm chỉ và nhẫn nại, để lại dấu ấn sâu đậm trong tâm hồn Nguyễn Sinh Cung.

Những câu hát ru đậm chất dân ca xứ Nghệ của bà, như các làn điệu Ví Giặm, đã gieo vào lòng cậu bé tình yêu quê hương và lòng trắc ẩn với người lao động. Theo tư liệu từ Bảo tàng Hồ Chí Minh, bà thường vừa dệt vải vừa ru con, tạo nên không gian văn hóa ấm áp. Bà qua đời khi Nguyễn Sinh Cung mới 11 tuổi, nhưng ảnh hưởng của bà đối với nhân cách của Người là bất tận. Mộ bà trên núi Động Tranh, với hình dáng khung cửi khổng lồ, là biểu tượng vĩnh cửu cho tình mẹ bao la.

1.3. Anh chị em và dòng họ – Tinh thần yêu nước kế thừa.

Gia đình Hồ Chí Minh không chỉ có cụ Sắc và bà Loan mà còn có chị gái Nguyễn Thị Thanh (Bạch Liên), anh trai Nguyễn Sinh Khiêm, và em trai Nguyễn Sinh Nhuận (mất sớm). Cả chị Thanh và anh Khiêm đều tham gia phong trào yêu nước, chịu cảnh tù đày vì chống Pháp. Chị Thanh từng cất giấu tài liệu cách mạng trong nhà, còn anh Khiêm là người đưa hài cốt mẹ về an táng tại núi Động Tranh, thể hiện tinh thần trách nhiệm với gia đình và dân tộc.

Dòng họ Nguyễn Sinh và Hoàng Xuân cũng mang truyền thống hiếu học và yêu nước. Nhà thờ họ Nguyễn Sinh, nơi thờ cúng tổ tiên, là không gian linh thiêng gắn bó với tuổi thơ Nguyễn Sinh Cung. Dòng họ Hoàng Xuân, theo tộc phả, có tổ tiên là Thái Bảo Hồng quốc công Hoàng Nghĩa Kiều – người từng góp phần phù Lê diệt Mạc – đã khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý chí cống hiến trong lòng cậu bé.

2. Bối cảnh lịch sử và phong thủy Nghệ An.

2.1. Bối cảnh lịch sử khắc nghiệt.

Nghệ An cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20 là trung tâm kháng chiến sôi nổi của Việt Nam, thời kỳ đất nước chịu ách đô hộ của thực dân Pháp sau thất bại của Phong trào Cần Vương (1885–1896). Người dân nơi đây không chỉ đối mặt với áp bức chính trị mà còn với thiên nhiên khắc nghiệt – lũ lụt, nạn đói triền miên. Theo nhà sử học Trần Trọng Kim, Nghệ An là “vùng đất của những con người bất khuất, nơi tinh thần yêu nước luôn bùng cháy dù trong hoàn cảnh nghiệt ngã nhất”.

Cụ Nguyễn Sinh Sắc lớn lên trong bối cảnh này, chịu ảnh hưởng từ tư tưởng Duy Tân và Đông Du của Phan Bội Châu. Ông không chỉ truyền dạy Nho học mà còn kể cho các con nghe về các cuộc khởi nghĩa như của Phan Đình Phùng, khơi dậy ý chí cứu nước trong lòng Nguyễn Sinh Cung. Các phong trào như Hội Duy Tân (1904) và Đông Kinh Nghĩa Thục (1907) đã biến Nghệ An thành cái nôi của tư tưởng cách mạng, nơi cậu bé Cung sớm hình thành ý thức trách nhiệm với dân tộc qua những cuộc thảo luận tại nhà.

2.2. Phong thủy vùng đất địa linh.

Làng Sen (Kim Liên) không chỉ là một ngôi làng bình dị mà còn được các nhà phong thủy đánh giá là vùng đất “địa linh nhân kiệt”. Nằm giữa thung lũng Nam Đàn, được sông Lam uốn lượn bao bọc, làng Sen sở hữu thế đất “tọa sơn hướng thủy” – biểu tượng của sự giao hòa linh khí đất trời. Núi Chung, trung tâm xã Kim Liên với năm đỉnh còn lại từ chín đỉnh ban đầu, được xem là “huyệt đạo” linh thiêng, tạo nên thế đất “ngũ tinh tụ hội” cho bảy làng xung quanh, bao gồm Kim Liên, Hoàng Trù, Mậu Tài, Nguyệt Quả, Tính Lý, Ngọc Đình, và Vân Hội.

Mộ bà Hoàng Thị Loan trên núi Động Tranh, thuộc dãy Đại Huệ, là một yếu tố phong thủy quan trọng. Theo nhà phong thủy Nguyễn Đức Thắng, núi Động Tranh như con rồng lớn uốn lượn, với huyệt đạo trên lưng rồng hướng ra sông Lam – nơi hấp thụ linh khí mạnh mẽ. Ngôi mộ hình khung cửi không chỉ là biểu tượng của người mẹ tần tảo mà còn là cấu trúc phong thủy đặc biệt, kết nối không gian sống và nơi an nghỉ. Tên gọi “Kim Liên” – “hoa sen bằng vàng” – mang ý nghĩa thanh cao, quý giá, như lời tiên tri của các cụ cao niên về vùng đất sẽ sinh ra nhân tài kiệt xuất, tương tự điển tích “Kim Liên” trong Truyện Kiều của Nguyễn Du.

2.3. Giai thoại và góc nhìn khác.

Dân gian còn lưu truyền nhiều giai thoại về nguồn gốc Hồ Chí Minh. Nhà sử học Trần Quốc Vượng từng ghi nhận lời truyền miệng cho rằng cụ Nguyễn Sinh Sắc có thể là con rơi của dòng họ Hồ ở làng Quỳnh Đôi – một dòng họ danh giá ở Nghệ An. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh đây chỉ là “giai thoại lịch sử”, chưa được xác minh chính thức. Những câu chuyện này, dù mang tính truyền miệng, phản ánh sự ngưỡng mộ sâu sắc của người dân và mối liên kết văn hóa giữa Hồ Chí Minh với các dòng họ lớn ở Nghệ An.

Chương II: Khu Di Tích Kim Liên – Không Gian Văn Hóa Sống Động.

Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Kim Liên, trải rộng trên hơn 205 ha, là một trong bốn di tích quan trọng nhất về Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Việt Nam, nằm cách thành phố Vinh khoảng 15 km. Khu di tích bao gồm các cụm chính như Làng Sen (quê nội), Làng Hoàng Trù (quê ngoại), mộ bà Hoàng Thị Loan, cùng các di tích phụ như núi Chung, giếng Cốc, và lò rèn cố Điền. Mỗi địa điểm không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là câu chuyện sống động, gắn liền với tuổi thơ và cội nguồn của Người.

1. Cụm di tích Làng Sen – Quê nội của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Cụm di tích Làng Sen, còn được biết đến với tên gọi Khu di tích Kim Liên, là một trong những địa danh thiêng liêng nhất gắn liền với tuổi thơ và nguồn cội của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nằm tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An – vùng đất địa linh nhân kiệt của xứ Nghệ – nơi đây cách thành phố Vinh khoảng 16 km về phía tây. Làng Sen, tên Nôm của làng Kim Liên, là nơi Bác Hồ đã sinh sống từ năm 1901 đến 1906, sau khi cụ thân sinh Nguyễn Sinh Sắc đỗ Phó bảng và được dân làng dựng nhà chúc mừng. Cụm di tích không chỉ lưu giữ những kỷ niệm tuổi thơ giản dị của Người mà còn phản ánh sâu sắc tinh thần hiếu học, yêu nước và lối sống thanh bạch của một danh nhân vĩ đại. Với giá trị lịch sử, văn hóa to lớn, đây là địa điểm quốc gia quan trọng bậc nhất, thu hút hàng trăm ngàn lượt du khách mỗi năm đến chiêm ngưỡng và bày tỏ lòng thành kính.

Vị trí và đặc điểm nổi bật.

Vị trí địa lý: Cụm di tích tọa lạc tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, nằm trong một vùng quê yên bình, cách trung tâm thành phố Vinh khoảng 16 km về phía tây. Vị trí này dễ dàng tiếp cận bằng đường bộ, kết nối thuận tiện với các tuyến giao thông chính của tỉnh.

Khung cảnh thiên nhiên: Làng Sen nổi tiếng với không gian làng quê Bắc Bộ truyền thống, thanh bình và thơ mộng. Những ngôi nhà gỗ cổ kính mái ngói rêu phong, ao sen tỏa hương thơm ngát, hàng cau thẳng tắp xanh tươi, cùng những con đường làng rợp bóng tre xanh tạo nên bức tranh thiên nhiên hài hòa, gợi nhớ về một thời thơ ấu êm đềm của Bác Hồ.

Ý nghĩa tổng quát: Nơi đây không chỉ là quê nội của vị lãnh tụ kính yêu mà còn là biểu tượng của giá trị lịch sử, văn hóa dân tộc, thể hiện tinh thần yêu nước, hiếu học và sự gắn bó máu thịt với quê hương xứ Nghệ – mảnh đất đã nuôi dưỡng biết bao anh hùng, danh nhân.

Các di tích tiêu biểu.

Cụm di tích bao gồm nhiều công trình và di vật quý giá, được bảo tồn nguyên vẹn, tái hiện chân thực cuộc sống tuổi thơ của Bác Hồ. Dưới đây là những điểm nổi bật nhất:

Ngôi nhà 5 gian của gia đình Bác: Đây là nơi Bác sống những năm tháng thiếu niên (1901-1906), được xây dựng bởi dân làng để chúc mừng cụ Nguyễn Sinh Sắc đỗ Phó bảng. Ngôi nhà giản dị, mái ngói, tường đất, với các vật dụng cổ xưa như bàn ghế tre, sách vở và đồ dùng hàng ngày, phản ánh lối sống thanh bạch, giản dị của gia đình cụ Sắc.

Ao sen: Nằm ngay cạnh ngôi nhà 5 gian, ao sen rộng lớn với những bông sen hồng rực rỡ, tỏa hương thơm ngát quanh năm. Đây là nơi Bác thường ngắm sen nở, gợi lên hình ảnh thơ mộng về quê hương trong nhiều tác phẩm của Người.

Cây đa, sân vận động và đền Làng Sen: Cây đa cổ thụ là nơi Bác và trẻ em làng thường vui chơi. Sân vận động và đền Làng Sen là địa điểm Bác đã hai lần về thăm quê (năm 1957 và 1961) để nói chuyện thân tình với nhân dân, chia sẻ về cuộc sống cách mạng.

Giếng Cốc: Giếng nước cổ trong làng, nơi Bác và bà con thường ra lấy nước sinh hoạt, tượng trưng cho sự gắn bó cộng đồng và lao động chân chất của người dân quê.

Lò rèn Cố Điền: Nằm gần làng, đây là nơi rèn nông cụ cho bà con nông dân. Bác thường ghé thăm, học hỏi về nghề thủ công và tinh thần lao động cần cù của người dân.

Nhà thờ họ Nguyễn Sinh: Công trình thờ tổ tiên dòng họ Nguyễn Sinh, nơi lưu giữ các sắc phong, gia phả và di vật quý, khẳng định nguồn cội và truyền thống hiếu đạo của gia đình Bác.

Nhà cụ Vương Thúc Quý: Ngôi nhà của vị thầy giáo đầu tiên dạy Bác thời niên thiếu, thể hiện tinh thần hiếu học và sự coi trọng giáo dục từ thuở nhỏ.

Núi Chung: Ngọn núi nhỏ gần làng, nơi Bác và bạn bè xưa thường lên chăn trâu, thả diều và ngắm cảnh sông Lam, gợi nhớ những trò chơi tuổi thơ hồn nhiên.

Ngoài ra, khu di tích còn lưu giữ hàng trăm di vật, tài liệu quý giá như thư từ, ảnh tư liệu và hiện vật cá nhân của Bác, được trưng bày tại bảo tàng để du khách dễ dàng tìm hiểu.

Cụm di tích Làng Sen không chỉ là một "địa chỉ đỏ" thiêng liêng mà còn mang giá trị lịch sử - văn hóa sâu sắc, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về hành trình cuộc đời, sự nghiệp cách mạng và tư tưởng nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nơi đây là biểu tượng của lòng biết ơn dân tộc đối với vị lãnh tụ vĩ đại, khơi dậy niềm tự hào về nguồn cội và tinh thần yêu nước. Là điểm tham quan hàng đầu, Làng Sen thu hút du khách trong và ngoài nước đến khám phá di sản văn hóa, tham gia các hoạt động giáo dục lịch sử, và chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên yên bình. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của cụm di tích không chỉ góp phần giáo dục truyền thống mà còn thúc đẩy du lịch bền vững, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

1.1. Ngôi nhà cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc.

Ngôi nhà gỗ 5 gian, được xây dựng năm 1901, là trung tâm cụm di tích Làng Sen, nơi gia đình cụ Sắc – gồm Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Sinh Khiêm, và Nguyễn Sinh Cung – sinh sống sau khi chuyển từ làng Hoàng Trù. Với thiết kế đơn sơ nhưng ấm cúng, hai gian dành cho bàn thờ và tiếp khách, một gian là nơi nghỉ của cụ Sắc, các gian còn lại dành cho con cái. Các hiện vật như bộ phản gỗ, chiếc rương, mâm gỗ sơn đen, và án thư vẫn được bảo tồn, phản ánh lối sống thanh bạch. Theo Bảo tàng Hồ Chí Minh, cụ Sắc thường mời bà con đến uống trà, thảo luận thời cuộc, tạo không gian văn hóa đặc sắc. Câu nói “Hoa khoai cũng đẹp” của Bác khi về thăm quê năm 1957 đã trở thành biểu tượng của sự trân trọng vẻ đẹp giản dị quê hương.

1.2. Nhà thờ họ Nguyễn Sinh.

Nhà thờ họ Nguyễn Sinh, xây dựng năm 1843 trên nền đất hương hỏa, là nơi thờ cúng tổ tiên, gắn bó với tuổi thơ Nguyễn Sinh Cung qua những lần theo cha thắp hương dịp lễ, Tết. Năm 1957, Bác Hồ về thăm và nói: “Bác đến nhà thờ tức là đã đến với bà con trong họ”, khẳng định truyền thống hiếu đạo và đoàn kết dòng họ.

1.3. Nhà cụ cử nhân Vương Thúc Quý.

Cụ Vương Thúc Quý, thầy khai tâm của Nguyễn Sinh Cung từ 1901–1902, đã để lại dấu ấn qua ngôi nhà gỗ đơn sơ, nơi cậu bé học chữ và lịch sử. Theo hồi ký của Bác, cụ Quý không chỉ dạy chữ mà còn kể về các anh hùng như Lê Lợi, Nguyễn Trãi, khơi dậy tinh thần yêu nước. Năm 1957, Bác nhắc đến thầy với sự kính trọng: “Thầy Vương Thúc Quý là thầy dạy học của Bác thời niên thiếu”.

1.4. Lò rèn cố Điền và Giếng Cốc.

Lò rèn cố Điền là nơi Nguyễn Sinh Cung thường chơi, giúp thổi bễ, đập đe, để lại ký ức tuổi thơ sâu sắc. Năm 1957, Bác hỏi con trai cố Điền: “Lâu nay còn tiếp tục rèn nữa không?”. Giếng Cốc, do ông Nguyễn Danh Cốc đào năm 1708, là nguồn nước cho làng Sen, nơi cậu bé Cung gánh nước về nhà. Bác từng khen: “Nước giếng Cốc trong và ngọt, nấu chè xanh và làm tương ngon nổi tiếng”.

1.5. Núi Chung và các di tích khác.

Núi Chung, với năm đỉnh còn lại, là nơi Nguyễn Sinh Cung chăn trâu, thả diều, chơi trò đánh trận giả. Đền Chung Sơn, khánh thành năm 2020 nhân 130 năm ngày sinh Bác, là điểm tâm linh thờ gia tiên. Sân vận động Làng Sen, nơi Bác gặp bà con năm 1957 và 1961, lưu giữ những lời căn dặn về đoàn kết, sản xuất.

2. Cụm di tích Làng Hoàng Trù – Quê ngoại của Hồ Chí Minh.

Làng Hoàng Trù, hay làng Chùa, là nơi Hồ Chí Minh chào đời ngày 19 tháng 5 năm 1890, với diện tích khoảng 3.500 m², bao gồm ngôi nhà tranh gia đình, nhà cụ Hoàng Xuân Đường, và nhà thờ chi họ Hoàng Xuân.

2.1. Ngôi nhà nơi Hồ Chí Minh ra đời.

Ngôi nhà tranh 3 gian, nằm trong vườn nhà cụ Hoàng Xuân Đường, là nơi bà Hoàng Thị Loan sinh Nguyễn Sinh Cung. Gian ngoài có án thư, giá sách – nơi cụ Sắc và cụ Đường trao đổi văn chương; gian giữa là nơi nghỉ với giường gỗ xoan, rương gỗ, màn vải nâu; gian thứ ba đặt khung cửi của bà Loan – biểu tượng lao động và tình mẹ.

2.2. Nhà cụ Hoàng Xuân Đường.

Ngôi nhà 5 gian với hai chái của cụ Hoàng Xuân Đường, ông ngoại Hồ Chí Minh, là nơi cậu bé Cung sống những năm đầu đời. Không gian dạy học của cụ Đường với tràng kỷ tre, án thư, bút lông, nghiên mực, cũng là nơi tổ chức lễ thành hôn của cụ Sắc và bà Loan năm 1883.

2.3. Nhà thờ chi họ Hoàng Xuân.

Nhà thờ chi họ Hoàng Xuân, xây năm 1882, là nơi thờ cúng tổ tiên, nơi Nguyễn Sinh Cung theo cha dâng hương, học truyền thống hiếu đạo và tự hào dòng họ.

3. Mộ bà Hoàng Thị Loan và mộ cụ Hà Thị Hy.

3.1. Mộ bà Hoàng Thị Loan.

Khu lăng mộ bà Hoàng Thị Loan – Thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh: Điểm đến văn hóa và tâm linh.

Khu lăng mộ bà Hoàng Thị Loan, thân mẫu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, là một di tích lịch sử - văn hóa và tâm linh quan trọng, nằm lưng chừng núi Động Tranh, thuộc dãy Đại Huệ, xã Nam Giang, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Nơi đây cách quê nội Kim Liên của Bác khoảng 16 km và được xây dựng trong giai đoạn 1984-1985 để tôn vinh công lao sinh thành, dưỡng dục của bà – người đã ảnh hưởng sâu sắc đến nhân cách và tư tưởng của vị lãnh tụ vĩ đại. Khu mộ không chỉ là nơi an nghỉ của bà mà còn là biểu tượng của lòng biết ơn và đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam.

Cuộc đời và sự hy sinh của bà Hoàng Thị Loan.

Bà Hoàng Thị Loan sinh năm 1868 tại làng Chùa, xã Chung Cự (nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn), trong một gia đình nhà nho yêu nước. Từ nhỏ, bà được cha là cụ Hoàng Xuân Đường dạy chữ thánh hiền và rèn luyện phẩm chất "Công - dung - ngôn - hạnh", đồng thời học nghề xe tơ, dệt lụa từ mẹ – bà Nguyễn Thị Kép. Với nhan sắc thùy mị, nết na và tài năng dân ca xứ Nghệ, năm 1883, bà kết hôn với ông Nguyễn Sinh Sắc, một học trò nghèo mồ côi. Bà tận tụy lo toan gia đình, hỗ trợ chồng thi cử, góp phần sinh ra ba người con ưu tú, trong đó có Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Năm 1895, bà cùng hai con trai vào Huế nuôi chồng ăn học tại Quốc Tử Giám. Trong hoàn cảnh khó khăn, bà lâm bệnh nặng và qua đời vào ngày 10/02/1901 (22 tháng Chạp năm Canh Tý) tại Huế, thọ 33 tuổi, để lại hai cậu con trai nhỏ – Nguyễn Sinh Cung (sau này là Hồ Chí Minh) và Nguyễn Sinh Xin. Thi hài bà ban đầu được mai táng tại triền núi Bân (Tam Tầng), dãy Ngự Bình, Huế, theo luật triều đình thời bấy giờ. Năm 1922, bà Nguyễn Thị Thanh (chị gái Bác) bí mật đưa hài cốt mẹ về Nghệ An, và đến năm 1942, ông Nguyễn Sinh Khiêm – người em trai có hiểu biết phong thủy – đã chọn núi Động Tranh làm nơi an táng cuối cùng.

Phong thủy và kiến trúc khu lăng mộ.

Ông Nguyễn Sinh Khiêm, với kiến thức phong thủy, đã tìm được huyệt đạo đắc địa trên núi Động Tranh, nơi lưng tựa dãy Đại Huệ, chân đạp hồ nước lớn, trước mặt là núi Dầu, sau lưng là núi Động Tranh cao, tạo thế "tựa sơn, đạp thủy". Vị trí này bao quát toàn cảnh quê nội, quê ngoại của Bác, sông Lam xanh biếc, và xa hơn là dãy núi Thiên Nhẫn với 99 đỉnh như đàn ngựa xung trận. Để giữ bí mật, ông Khiêm đã cho đào 9 huyệt giống nhau, chỉ lấp một huyệt chứa hài cốt mẹ, khiến hậu thế khó xác định chính xác vị trí.

Khu lăng mộ được xây dựng với hình dáng độc đáo như một khung cửi khổng lồ, tượng trưng cho cuộc đời lam lũ, cần cù của bà. Công trình dài 2,40m, rộng 1,50m, cao 1,40m, ốp đá hoa cương từ lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, chân ghép đá Cẩm Thạch Quỳ Hợp, và che bằng dàn hoa bê tông phủ hoa giấy từ mộ cụ Nguyễn Sinh Sắc. Trước mộ là sân hình bán nguyệt với bia đá ghi tiểu sử bà. Đường lên mộ có 269 bậc (tượng trưng cho năm 1969 – năm Bác mất), đường xuống 242 bậc (tưởng nhớ năm 1942 – khi hài cốt được an táng), và 33 bậc sân bia (ứng với tuổi thọ của bà).

Năm 2010-2011, khu mộ được tôn tạo lại với mái che hình khung cửi cách điệu, 6 giải lụa mềm mại và bức phù điêu đá trắng khắc hoa sen, hoàn thành trong lễ khánh thành do Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết chủ trì ngày 03/06/2011. Gần đây, công trình Thác 9 Tầng, khởi công từ 28/11/2023 và dự kiến hoàn thành tháng 1/2025, do tập đoàn T&T tài trợ, đã bổ sung cảnh quan với 9 tầng nước tượng trưng cho sự vĩnh hằng, kết hợp gương nước, hoa sen, và không gian nghỉ ngơi, tôn vinh cuộc đời bà.

Giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh.

Khu lăng mộ bà Hoàng Thị Loan nằm trong cụm di tích Kim Liên, diện tích 48,2 ha, bao gồm phần mộ của bà, cụ Hà Thị Hy (bà nội), cậu Nguyễn Sinh Xin (em trai Bác), cùng Công viên Đại Huệ và các hồ nước. Trong 40 năm (1985-2025), nơi đây đón hơn 120 ngàn lượt khách/năm, trở thành "địa chỉ đỏ" giáo dục truyền thống yêu nước. Công tác bảo tồn được chú trọng với hệ thống phòng cháy chữa cháy hiện đại, bảo quản di vật, và tuyên truyền qua phòng trưng bày, lễ dâng bánh chưng xanh, và hoạt động về nguồn cho học sinh.

Nơi đây không chỉ là điểm tham quan mà còn là không gian tâm linh, nơi du khách dâng hương cầu bình an. Việc bảo tồn và phát huy giá trị khu mộ, kết hợp phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời giữ gìn di sản văn hóa dân tộc.

Bản đồ phong thủy khu mộ.

Dựa trên hình ảnh bản đồ phong thủy cung cấp, khu mộ bà Hoàng Thị Loan được bố trí hài hòa với địa thế tự nhiên:

Huyệt đạo chính: Nằm ở trung tâm, lưng tựa núi Động Tranh, hướng nhìn về phía Tây, gối đầu lên dãy Đại Huệ.

Tiền án, hậu án: Phía trước là núi Dầu, phía sau là dãy núi cao, tạo thế vững chãi.

Thủy mạch: Chân mộ đạp vào hồ nước lớn, kết nối với sông Lam uốn lượn, tượng trưng cho sự thịnh vượng.

Hành lang tự nhiên: Các đường nét uốn lượn đại diện cho dòng năng lượng phong thủy, bao quanh bởi rừng thông và thung lũng, tăng cường khí tốt.

Các điểm phụ: Núi Chung, núi Hùng Sơn, và dãy Thiên Nhẫn ở xa tạo thành thế "hộ vệ", bảo vệ linh khí.

Bản đồ này phản ánh sự cân bằng âm dương, hài hòa giữa thiên nhiên và con người, phù hợp với triết lý phong thủy truyền thống, mang lại bình an và thịnh vượng cho hậu duệ.

3.2. Mộ cụ Hà Thị Hy.

Mộ cụ Hà Thị Hy, bà nội Hồ Chí Minh, ốp đá granit nâu sẫm, với lư hương đá hoa cương và bia đá đen, nằm gần mộ bà Loan, tưởng nhớ một người phụ nữ quan trọng trong dòng họ.

Chương III: Di Sản Bất Hủ Và Lời Hứa Với Tương Lai.

Khu di tích Kim Liên không chỉ là nơi tưởng nhớ Hồ Chí Minh mà còn là di sản sống, nơi tinh thần yêu nước được gìn giữ và phát huy qua các thế hệ, trở thành biểu tượng của dân tộc Việt Nam.

1. Lời dặn dò của Bác.

Trong hai lần về thăm quê (16/6/1957 và 9/12/1961) tại sân vận động Làng Sen, Hồ Chí Minh để lại những lời căn dặn sâu sắc, kêu gọi bà con đoàn kết, thi đua sản xuất, xây dựng cuộc sống ấm no. Lời nói “Hoa khoai cũng đẹp” thể hiện sự trân trọng vẻ đẹp giản dị và bài học tự hào dân tộc. Theo Hồ Chí Minh – Toàn tập, năm 1961, Bác nhấn mạnh: “Nghệ An là quê hương cách mạng, bà con phải tiếp tục phát huy truyền thống, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp” – lời dạy vẫn còn giá trị hôm nay.

2. Lễ hội Làng Sen.

Hàng năm, vào ngày 19/5, Lễ hội Làng Sen tổ chức các hoạt động như “Liên hoan tiếng hát Làng Sen”, thu hút nghệ sĩ quần chúng cả nước. Đây là dịp ôn lại cuộc đời Bác, truyền cảm hứng yêu nước cho thế hệ trẻ qua các màn trình diễn Ví Giặm, triển lãm hiện vật, và nghi lễ tưởng niệm.

3. Tương lai của Khu di tích.

Với Quyết định số 548/QĐ-TTg ngày 10/5/2012, Kim Liên được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt, đón hàng triệu lượt khách mỗi năm, trở thành điểm đến tâm linh, giáo dục, và du lịch. Để phát huy giá trị, cần bảo tồn hiện vật, phát triển du lịch bền vững qua tour trải nghiệm văn hóa xứ Nghệ, và giáo dục thế hệ trẻ qua các chương trình học tập. Theo báo cáo Sở Văn hóa và Thể thao Nghệ An (2025), khu di tích đang nâng cấp với khu trưng bày số hóa và trung tâm trải nghiệm văn hóa.

4. Hồ Chí Minh – Biểu tượng văn hóa toàn cầu.

Hồ Chí Minh, được UNESCO vinh danh năm 1990 nhân 100 năm ngày sinh vì “đóng góp to lớn trong giải phóng dân tộc và thúc đẩy hòa bình, văn hóa”, là biểu tượng vượt ra khỏi biên giới Việt Nam, ảnh hưởng đến các phong trào giải phóng ở châu Á, châu Phi, và Mỹ Latinh. So với Mahatma Gandhi (bất bạo động) hay Nelson Mandela (hòa giải), Hồ Chí Minh kết hợp đấu tranh vũ trang, ngoại giao, và để lại di sản văn hóa qua Nhật ký trong tù, tư tưởng, và lối sống giản dị.

Chương IV: Kết Nối Với Tương Lai – Từ Làng Sen Đến Thế Giới.

Khu di tích Kim Liên là cầu nối giữa quá khứ và tương lai, nơi những giá trị lòng yêu nước, đoàn kết, và sự giản dị của Hồ Chí Minh tiếp tục truyền cảm hứng.

1. Giáo dục thế hệ trẻ.

Kim Liên là “trường học sống”, nơi học sinh, sinh viên học lịch sử, văn hóa qua các chương trình như “Về nguồn” và “Hành trình theo chân Bác”. Theo Ban Quản lý Khu di tích Kim Liên, năm 2024, hơn 1,5 triệu lượt khách tham quan, trong đó 60% là học sinh, sinh viên.

2. Du lịch và phát triển bền vững.

Khu di tích là điểm đến tâm linh và du lịch, nơi du khách thưởng thức tương Nam Đàn, trải nghiệm Ví Giặm, hoặc cắm trại gần núi Chung. Phát triển bền vững đòi hỏi kết hợp bảo tồn và quảng bá, như tour văn hóa hoặc ứng dụng thực tế ảo tái hiện tuổi thơ Bác.

3. Kết nối với Bài 9.

Kim Liên là một phần của bức tranh văn hóa đa sắc tộc Nghệ An. Trong Bài 9: Hòa quyện và độc đáo: Bản sắc văn hóa của 6 dân tộc tại Nghệ An, chúng tôi sẽ khám phá sự đa dạng của các dân tộc Kinh, Thái, Thổ, Khơ Mú, Mông, Ơ Đu, cùng các loại hình như Ví Giặm và hát phường vải – những giá trị đã ảnh hưởng đến tuổi thơ Hồ Chí Minh, làm sáng tỏ bản sắc vùng đất địa linh.

Kết Luận.

Làng Sen – Kim Liên không chỉ là nơi Hồ Chí Minh cất tiếng khóc chào đời mà còn là cái nôi hun đúc nhân cách vĩ đại của Người. Từ ngôi nhà tranh đơn sơ ở làng Hoàng Trù, chiếc khung cửi của bà Hoàng Thị Loan, đến ngôi nhà gỗ 5 gian của cụ Nguyễn Sinh Sắc, mỗi góc nhỏ đều chứa đựng câu chuyện về lòng yêu nước, sự giản dị, và tinh thần cống hiến.

Khu di tích Kim Liên, với các cụm Làng Sen, Hoàng Trù, và mộ bà Hoàng Thị Loan, là di sản sống động, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa. Đây không chỉ là nơi tưởng nhớ Hồ Chí Minh mà còn là nguồn cảm hứng để các thế hệ tiếp tục xây dựng Việt Nam giàu mạnh, như tâm nguyện của Người.

Điện bà Tây Ninh xin gửi lời tri ân sâu sắc đến những người bạn xứ Nghệ đã đồng hành trong hành trình nghiên cứu này. Xin cảm ơn quý độc giả đã kiên nhẫn theo dõi. Hãy cùng đón chờ Bài 9: Hòa quyện và độc đáo: Bản sắc văn hóa của 6 dân tộc tại Nghệ An để tiếp tục khám phá những giá trị văn hóa phong phú của vùng đất địa linh nhân kiệt. Thân ái! Điện bà Tây Ninh.