BÀI 6. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

Trong nhiều năm qua, qua những chuyến điền dã miệt mài tại Nghệ An - vùng đất địa linh nhân kiệt, Điện bà Tây Ninh đã tích lũy được vô số tư liệu quý giá, từ những ghi chép tay đến các ổ đĩa cứng đầy ắp hình ảnh, video và tài liệu lịch sử. Nay nhân lúc nông nhàn, Điện bà Tây Ninh xin đem ra chia sẻ cùng quý độc giả, đặc biệt là những ai đang sở hữu bộ sưu tập ảnh và video phong phú về vùng đất này. Đây không chỉ là một bài nghiên cứu lịch sử, mà còn là kết quả của những hành trình khám phá đầy cảm xúc, như một lời tri ân chân thành gửi đến những người bạn xứ Nghệ, những ân nhân đã tận tình hỗ trợ trong suốt vài chục năm qua - từ việc dẫn đường qua những con suối hang động đến chia sẻ những câu chuyện dân gian bên bếp lửa.

Loạt bài này sẽ đi sâu vào các địa danh và nhân vật lịch sử, văn hóa của Nghệ An, bắt đầu từ nguồn cội và hành trình xuyên thời gian. Với tính chất chuyên sâu, và để phù hợp với bộ ảnh video của Điện bà Tây Ninh - những hình ảnh sống động về sông núi, di tích, lễ hội và đời sống dân tộc - các bài viết sẽ khá dài, với mô tả chi tiết, phân tích sâu, và gợi ý liên kết hình ảnh, video. Chúng ta sẽ mở rộng từ những yếu tố cơ bản như biên giới, địa hình, địa chất, sông núi, dòng chảy, đến lịch sử chi tiết, phong tục vùng miền, các dân tộc anh em, nhằm tạo nên một bức tranh toàn diện. Mong quý độc giả thông cảm và theo dõi kiên nhẫn. Thân ái! Điện bà Tây Ninh.

I. Bối cảnh lịch sử và Cơ sở nghiên cứu.

Triều đại Tây Sơn (1771-1802) được xem là một trong những giai đoạn oanh liệt và bi tráng nhất trong lịch sử Việt Nam. Phong trào khởi nghĩa nông dân từ đất Tây Sơn (Bình Định) đã làm thay đổi hoàn toàn cục diện đất nước, kết thúc thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh và đánh bại hai cuộc xâm lược lớn của quân Xiêm (Thái Lan) và quân Thanh (Trung Quốc). Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn nhận Tây Sơn qua lăng kính của những chiến công hiển hách, chúng ta sẽ bỏ sót nhiều khía cạnh quan trọng, đặc biệt là vai trò của các danh nhân và vùng đất Nghệ An – nơi được vua Quang Trung chọn làm kinh đô Phượng Hoàng Trung Đô.

Để hiểu rõ hơn, cần quay ngược thời gian về hoàn cảnh lịch sử cuối thế kỷ 18. Thời kỳ Lê mạt, đất nước bị chia cắt bởi hai thế lực phong kiến: Đàng Ngoài dưới quyền chúa Trịnh, Đàng Trong dưới chúa Nguyễn. Nhân dân lao khổ, thuế má nặng nề, dẫn đến hàng loạt cuộc khởi nghĩa nông dân. Năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ (sau là Quang Trung), Nguyễn Lữ phát động khởi nghĩa tại Tây Sơn Thượng đạo (nay thuộc Bình Định). Ban đầu, nghĩa quân chỉ có vài trăm người, nhưng nhanh chóng thu hút đông đảo nông dân, dân tộc thiểu số, và thậm chí người Hoa như Lý Tài và Tập Đình – những thương nhân giàu có ủng hộ về tài chính và quân sự. Hoàn cảnh này giống như một ngọn lửa bùng nổ từ tro tàn của sự bất công xã hội, nơi mà sự đàn áp của các thế lực phong kiến đã đẩy người dân vào bước đường cùng, tạo điều kiện cho một cuộc cách mạng từ dưới lên.

Nội chiến Tây Sơn – chúa Nguyễn kéo dài từ 1771 đến 1802, với hai giai đoạn chính: Giai đoạn đầu (1771-1787) Tây Sơn đánh bại chúa Nguyễn ở Đàng Trong, diệt chúa Trịnh ở Đàng Ngoài; giai đoạn sau (1787-1802) là cuộc chiến với Nguyễn Ánh (sau là Gia Long) được Xiêm và Pháp hỗ trợ. Năm 1785, Tây Sơn đánh bại 5 vạn quân Xiêm tại trận Rạch Gầm – Xoài Mút, một chiến thắng thần tốc dưới tài chỉ huy của Nguyễn Huệ, nơi ông đã sử dụng chiến thuật "đánh úp bất ngờ" kết hợp với địa hình sông nước để tiêu diệt quân thù chỉ trong một ngày. Đến năm 1788-1789, quân Thanh xâm lược với 29 vạn quân dưới danh nghĩa "phù Lê diệt Tây Sơn", nhưng Quang Trung đại phá tại Ngọc Hồi – Đống Đa, buộc Tôn Sĩ Nghị chạy về nước trong nỗi kinh hoàng, để lại một trong những chiến công vĩ đại nhất lịch sử chống ngoại xâm.

Nghiên cứu này nhằm đi sâu vào mối quan hệ mật thiết giữa triều đại Tây Sơn và vùng đất Nghệ An, không chỉ ở khía cạnh chiến lược quân sự mà còn ở những đóng góp của các danh nhân, bao gồm cả những câu chuyện ít được nhắc đến như sự hỗ trợ từ các dân tộc anh em và ảnh hưởng của phong tục địa phương đến tinh thần nghĩa quân. Bài viết sẽ phân tích các tư liệu lịch sử, các nguồn tài liệu điền dã và những góc nhìn mới của các nhà nghiên cứu đương đại để tái hiện một cách khách quan và toàn diện nhất về giai đoạn lịch sử này.

Cơ sở dữ liệu của nghiên cứu này dựa trên các nguồn tư liệu đa dạng, từ các bộ sử chính thống của Việt Nam như Đại Nam Thực lục, Đại Nam liệt truyện, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, đến các công trình của các học giả chuyên sâu như Tạ Chí Đại Trường (trong "Việt Nam Thời Tây Sơn - Lịch Sử Nội Chiến 1771-1802"), Trần Gia Phụng và Hoa Bằng. Đặc biệt, nghiên cứu này còn lồng ghép các tư liệu điền dã quý giá của Điện bà Tây Ninh về các di tích liên quan đến thời Tây Sơn tại Nghệ An, bao gồm cả các hình ảnh và video về lăng mộ của các chúa Nguyễn. Những tài liệu này giúp minh họa "mặt trái" của Tây Sơn, như việc phá hoại lăng tẩm Nguyễn, dẫn đến cuộc trả thù của Gia Long. Ngoài ra, các nguồn hiện đại như Wikipedia (dù cần kiểm chứng), Báo Nghệ An, Dân Việt, và video YouTube về Phượng Hoàng Trung Đô được sử dụng. Video này mô tả chi tiết về di tích, với hình ảnh sông Lam, núi Dũng Quyết, và tầm nhìn chiến lược của Quang Trung. Tổ tiên ba anh em Tây Sơn vốn từ Nghệ An, điều này củng cố vai trò của xứ Nghệ như một nguồn cội tinh thần.

II. Vị thế chiến lược của Nghệ An và tầm nhìn của Quang Trung.

Quyết định dời đô ra Nghệ An và xây dựng Phượng Hoàng Trung Đô vào năm 1788 của vua Quang Trung là một minh chứng rõ nét cho tầm nhìn chiến lược của ông. Sau chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, Quang Trung đã nhận ra rằng Phú Xuân không còn là vị trí trung tâm để kiểm soát toàn bộ đất nước, đặc biệt là khi ông có ý định chinh phạt phương Bắc để thu hồi đất đai đã mất, bao gồm cả kế hoạch mở rộng biên giới và củng cố sức mạnh quốc gia.

Vị trí Nghệ An được lựa chọn dựa trên những tính toán hết sức kỹ lưỡng:

Vị trí địa lý và quân sự: Nghệ An nằm ở vị trí trung tâm của Việt Nam bấy giờ, "đầu nam, đuôi bắc". Từ đây, Quang Trung có thể dễ dàng điều động quân đội, ứng phó kịp thời với các mối đe dọa từ cả hai phía. Điều này đã được chứng minh qua cuộc hành quân thần tốc ra Bắc, khi ông có thể nhanh chóng tập hợp và huấn luyện quân đội tại đây trong thời gian ngắn. Cụ thể, Phượng Hoàng Trung Đô được xây bên sông Lam và núi Dũng Quyết (nay thuộc Vinh, Nghệ An), với địa thế "núi sông bao bọc", dễ thủ khó công. Theo video "Phượng Hoàng Trung Đô", di tích hiện còn dấu tích thành lũy, với chiều dài khoảng 2km, cao 5-7m, và các cổng thành hướng về sông Lam – một tuyến giao thông thủy bộ quan trọng, giúp vận chuyển lương thực và binh lính một cách hiệu quả.

Tầm nhìn chính trị: Việc dời đô ra Nghệ An còn thể hiện ý chí thống nhất đất nước, xóa bỏ sự chia cắt Đàng Trong – Đàng Ngoài. Nó là biểu tượng của một vương triều mới, không còn gắn liền với một địa phương cụ thể nào, mà mang sứ mệnh chung của toàn dân tộc. Quang Trung đã lên ngôi tại đây năm 1788, với niên hiệu Quang Trung, và lập kế hoạch cải cách hành chính, giáo dục, bao gồm việc ban hành Chiếu cầu hiền để thu hút nhân tài từ khắp nơi.

Yếu tố phong thủy và tâm linh: Nơi đây được cho là vùng đất “tứ linh” (long, lân, quy, phụng) hội tụ, mang lại sự thịnh vượng và bền vững cho vương triều. Sách Đại Nam nhất thống chí cũng ghi nhận núi Quyết và núi Mèo là “hai ngọn núi có hình thế rất đẹp”. Đền thờ Quang Trung trên núi Dũng Quyết, xây năm 2005 và khánh thành 2008, là di tích tưởng nhớ 220 năm Phượng Hoàng Trung Đô, với tượng đồng Quang Trung và các hiện vật lịch sử, trở thành nơi tổ chức các lễ hội hàng năm để giáo dục thế hệ trẻ về tinh thần yêu nước.

Để đưa ra quyết định này, Quang Trung đã tham khảo ý kiến của nhiều danh sĩ, trong đó đáng chú ý nhất là La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp (1723-1804), quê Can Lộc, Hà Tĩnh (gần Nghệ An), là nhà giáo, nhà chiến lược. Với kiến thức uyên bác về địa lý, phong thủy và lịch sử, chính ông đã khuyên vua chọn Nghệ An vì "đất ấy đẹp để đóng đô". Ông còn đề xuất về "quân đức, nhân tâm, học pháp" – ba trụ cột để xây dựng triều đại. Di tích đền thờ Nguyễn Thiếp tại Hà Tĩnh vẫn còn, với kiến trúc cổ kính, và lễ giỗ hàng năm. Sự trọng dụng nhân tài của Quang Trung, đặc biệt là những người con xứ Nghệ như Nguyễn Thiếp, đã khẳng định vai trò then chốt của vùng đất này đối với sự nghiệp của ông.

Nghệ An không chỉ là trung đô mà còn là hậu phương vững chắc. Năm 1786, Nguyễn Huệ hành quân qua đây để đánh Trịnh, nhận được sự ủng hộ từ dân địa phương, bao gồm cả các dân tộc anh em như Thái, Mường, cung cấp lương thực và nhân lực. Sau 1789, ông huấn luyện quân tại đây, với các trại lính dọc sông Lam. Di tích như núi Dũng Quyết vẫn lưu dấu các hầm trú quân, và các lễ hội địa phương ngày nay tái hiện những câu chuyện này qua múa lăm vông hay hát then, nhấn mạnh sự gắn kết văn hóa giữa lịch sử và đời sống đương đại.

III. Danh nhân xứ Nghệ và những câu chuyện bi tráng.

Triều đại Tây Sơn đã quy tụ nhiều danh nhân, bao gồm cả những người có nguồn gốc xứ Nghệ hoặc gắn bó mật thiết với vùng đất này. Tuy nhiên, chính những con người này sau đó lại trở thành nạn nhân của sự nghi kỵ quyền lực và những mâu thuẫn nội bộ, tạo nên những bi kịch "nồi da xáo thịt" đầy day dứt.

3.1. Ba anh em Tây Sơn: Nguồn gốc và mâu thuẫn.

Tư liệu cho thấy tổ tiên ba anh em Tây Sơn đã di cư từ Trung Hoa và lập nghiệp tại Quỳnh Lưu, Nghệ An, một chi tiết quan trọng khẳng định mối liên hệ máu thịt của họ với vùng đất này. Cụ thể, tổ tiên họ Hồ từ Hưng Nguyên, Nghệ An, bị chúa Nguyễn bắt vào Đàng Trong năm 1655 để khai khẩn. Họ đổi sang họ Nguyễn để tránh bị truy sát, và sự di cư này không chỉ mang theo dòng máu mà còn các truyền thống văn hóa Nghệ An, như tinh thần quật cường và kỹ năng nông nghiệp, góp phần vào nền tảng khởi nghĩa.

Nguyễn Nhạc (1743-1793): Người anh cả, thủ lĩnh đầu tiên. Sinh tại Tây Sơn, Bình Định, nhưng gốc Nghệ An. Ông là người cơ mưu, quyết đoán, khởi nghĩa năm 1771, tự xưng Thái Đức Hoàng Đế năm 1778. Công trạng: Đánh bại chúa Nguyễn, mở rộng lãnh thổ. Tuy nhiên, sau khi thành công đã trở nên buông thả, tự mãn, dẫn đến mâu thuẫn sâu sắc với người em trai đầy hoài bão là Nguyễn Huệ. Đoạn cuối: Thua trận năm 1793, tự vẫn. Nơi chôn: Lăng mộ tại Bình Định, di tích Bảo tàng Quang Trung, nơi lưu giữ các hiện vật như vũ khí và tài liệu về nội chiến.

Nguyễn Huệ (1753-1792): Là nhân vật trung tâm, Quang Trung Hoàng Đế, mang trong mình chí khí của một vị vua. Tài năng quân sự xuất chúng của ông đã được chứng minh qua các chiến công hiển hách như Rạch Gầm và Ngọc Hồi. Tuy nhiên, sự khác biệt về chí hướng đã dẫn đến bi kịch "nồi da xáo thịt", một vết rạn nứt không thể hàn gắn giữa hai người anh em. Đoạn cuối: Chết đột ngột năm 1792 tại Phú Xuân, nghi bị đầu độc. Nơi chôn: Có giả thuyết tại Nghệ An, nhưng chính thức tại Huế; hội thảo năm 2011 đề xuất tìm lăng tại Nghệ An. Di tích: Đền thờ Quang Trung tại Vinh, với các bức tượng và lễ hội tái hiện hành quân thần tốc.

Nguyễn Lữ (?-1787): Người em út, Đông Định Vương, một người hiền lành, tính cách ôn hòa. Ông có vai trò quan trọng trong việc thống lĩnh thủy binh, nhưng sớm rút lui khỏi chính trường và qua đời một cách bí ẩn năm 1787. Nơi chôn: Bình Định.

3.2. Các tướng lĩnh tài ba và bi kịch quyền lực.

Nguyễn Hữu Chỉnh (1741-1787): Ông là một danh tướng xuất thân từ làng Đông Hải (nay là Cổ Đan), huyện Chân Phúc (nay là Thanh Chương), trấn Nghệ An. Sinh trong gia đình nông dân, ông thông minh từ nhỏ, đỗ Hương cống năm 16 tuổi, nhưng bị chúa Trịnh nghi kỵ. Tài năng văn võ của ông được thể hiện rõ qua việc giúp Nguyễn Huệ diệt chúa Trịnh năm 1786, khi ông chạy vào Quy Nhơn thuyết phục nghĩa quân ra Bắc. Ông cũng đã đóng vai trò quan trọng trong cuộc hôn nhân giữa Nguyễn Huệ và công chúa Lê Ngọc Hân, tạo cầu nối giữa hai dòng họ. Công lao và sự nghi kỵ: Sau khi dẹp yên Bắc Hà, Nguyễn Huệ giao cho Chỉnh trấn giữ vùng đất này. Tuy nhiên, sự "tự chuyên" và thế lực lớn mạnh của ông đã khiến Nguyễn Huệ lo ngại. Tạ Chí Đại Trường trong tác phẩm Việt Nam Thời Tây Sơn - Lịch Sử Nội Chiến 1771-1802 đã phân tích rằng, mặc dù không có bằng chứng rõ ràng về việc Chỉnh phản bội, nhưng sự nghi kỵ đã khiến ông bị tiêu diệt năm 1788 tại Thanh Hóa. Cái chết của ông là một lời cảnh báo cho những ai nắm quá nhiều quyền lực dưới thời Tây Sơn. Di tích: Đền thờ tại quê nhà Thanh Chương, với lễ hội hàng năm, nơi dân địa phương kể chuyện về ông như một biểu tượng của trí tuệ xứ Nghệ.

Vũ Văn Nhậm (1755-1788): Vốn là một tướng tài quê Quảng Nam, con rể của Nguyễn Nhạc. Ông đầu quân năm 1775, lập công trong trận đánh chúa Nguyễn, và được Nguyễn Huệ tin tưởng giao cho nhiệm vụ ra Bắc diệt Nguyễn Hữu Chỉnh năm 1787. Cái chết bi kịch: Sau khi hoàn thành nhiệm vụ và trở thành người nắm quyền lực lớn nhất ở Bắc Hà, Vũ Văn Nhậm cũng bị chính Nguyễn Huệ xử tử tại Thăng Long. Lời thoại nổi tiếng của Nhậm: “Ta diệt nước người, phá nhà người, chết có thừa tội, dám oan gì nữa” đã phơi bày sự tàn nhẫn của cuộc thanh trừng nội bộ, cho thấy sự nghi kỵ và tranh giành quyền lực đã lên đến đỉnh điểm. Mộ phần tại Quảng Nam, di tích là đền thờ địa phương.

3.3. Tây Sơn thất hổ tướng.

Bên cạnh các tướng lĩnh cá nhân, Tây Sơn còn nổi tiếng với "thất hổ tướng" – bảy vị tướng tài ba, đa số từ Bình Định nhưng góp công lớn cho chiến lược tại Nghệ An, bao gồm huấn luyện và chỉ huy các trận đánh lớn:

Võ Văn Dũng (?-1802): Xuất xứ Bình Định. Công trạng: Chỉ huy voi chiến, đánh Thanh. Đoạn cuối: Bị Gia Long xử năm 1802. Di tích: Tượng thờ tại Bảo tàng Quang Trung.

Võ Đình Tú (?-1802): Giỏi thiết côn. Công trạng: Đánh Xiêm. Đoạn cuối: Tự vẫn. Di tích: Đền thờ Bình Định.

Trần Quang Diệu (?-1802): Vợ là Bùi Thị Xuân. Công trạng: Bắc phạt. Đoạn cuối: Bị voi giày. Di tích: Mộ tại Bình Định.

Nguyễn Văn Tuyết: Giỏi cung tên. Đoạn cuối: Chết trận.

Lê Văn Hưng (?-1802): Công trạng: Đánh Nguyễn Ánh. Đoạn cuối: Tự vẫn.

Lý Văn Bưu: Giỏi thủy chiến, góp phần bảo vệ tuyến sông Lam.

Nguyễn Văn Lộc: Ẩn náu sau Tây Sơn sụp đổ, nuôi ý phục hưng, thể hiện tinh thần bất khuất.

Những vị tướng này không chỉ là biểu tượng của sức mạnh quân sự mà còn phản ánh sự đa dạng trong hàng ngũ Tây Sơn, từ kỹ năng cá nhân đến sự phối hợp chiến lược.

3.4. Tây Sơn Ngũ Phụng thư.

Không thể không nhắc đến "Ngũ Phụng thư" – năm nữ tướng tài ba, góp phần quan trọng vào các chiến dịch, đặc biệt trong việc huấn luyện nữ binh và tham gia trận mạc:

Bùi Thị Xuân (1752-1802): Quê Bình Định, vợ Trần Quang Diệu. Công trạng: Huấn luyện nữ binh, đánh Thanh. Đoạn cuối: Bị voi giày. Di tích: Tượng tại Bảo tàng Quang Trung, trở thành biểu tượng nữ anh hùng trong văn hóa dân gian.

Bùi Thị Nhạn: Em Xuân, giỏi kiếm, tham gia các trận đánh Xiêm.

Trần Thị Lan: Quê Quảng Ngãi, chỉ huy voi chiến.

Huỳnh Thị Cúc: Giỏi mưu lược, góp phần lập kế hoạch hành quân thần tốc.

Nguyễn Thị Dung: Huấn luyện binh, hỗ trợ hậu cần tại Nghệ An.

Sự hiện diện của các nữ tướng này nhấn mạnh vai trò của phụ nữ trong lịch sử Việt Nam, một khía cạnh thường bị bỏ qua trong các sử sách truyền thống, và thể hiện tinh thần bình đẳng giới dưới thời Tây Sơn.

3.5. Các danh sĩ và sự cống hiến thầm lặng.

Bên cạnh các tướng lĩnh, các danh sĩ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và phát triển vương triều Tây Sơn, với những đóng góp về trí tuệ và ngoại giao.

Ngô Thì Nhậm (1746-1803): Mặc dù không phải người Nghệ An, nhưng ông là một trong những trụ cột của triều đại Tây Sơn ở Bắc Hà. Ông là người đã có công trong việc đề ra kế sách rút quân về Tam Điệp, tạo điều kiện cho Quang Trung thực hiện cuộc hành quân thần tốc. Sau chiến thắng, ông còn là người phụ trách công tác ngoại giao với nhà Thanh, soạn thảo các văn kiện hòa bình.

Phan Huy Ích (1751-1822): Quê Thiên Lộc, Nghệ An, là một trong những học trò xuất sắc của Ngô Thì Sĩ (cha của Ngô Thì Nhậm). Ông là thành viên chủ chốt của sứ bộ sang nhà Thanh năm 1790, góp phần vào thành công ngoại giao của triều đại, và soạn Chiếu cầu hiền. Đoạn cuối: Làm quan nhà Nguyễn, mất tại Huế. Di tích: Nhà thờ tại Nghệ An.

Nguyễn Huy Lượng (1750-?): Tác giả của áng văn bất hủ Tụng Tây Hồ phú, đã ca ngợi sự phồn thịnh của Thăng Long dưới thời Tây Sơn. Tác phẩm này không chỉ là một kiệt tác văn chương mà còn là một tư liệu quý giá về đời sống kinh tế - xã hội thời bấy giờ, phản ánh cái nhìn lạc quan của giới trí thức đối với triều đại mới.

Trương Văn Hiến (?-?): Thầy ba anh em Tây Sơn, quê Bình Định nhưng dạy tại Tây Sơn. Truyền sấm "Tây khởi nghĩa, Bắc thu công". Đoạn cuối: Mất tích sau khởi nghĩa. Di tích: Liên hệ với Bảo tàng Quang Trung.

3.6. Các nhân vật khác.

Lý Tài (?-1776): Người Hoa, quê Quảng Đông. Hỗ trợ tài chính, chỉ huy Nghĩa Hòa quân. Đoạn cuối: Phản bội, bị Tây Sơn giết.

Tập Đình (?-?): Người Hoa, chỉ huy Trung Nghĩa quân. Hỗ trợ đánh Trịnh, thể hiện sự đa dạng sắc tộc trong nghĩa quân.

Những danh nhân này, từ tướng lĩnh đến danh sĩ, không chỉ góp phần vào chiến thắng mà còn để lại di sản văn hóa, như các bài thơ, sấm ký, và di tích, giúp hậu thế hiểu rõ hơn về sự phức tạp của thời đại.

IV. Mặt trái của cuộc chiến: Những "góc khuất" và sự tàn bạo.

Để có một cái nhìn khách quan, chúng ta không thể bỏ qua những hành động tàn bạo của quân Tây Sơn, một mặt tối của triều đại lừng lẫy này, phản ánh bản chất khốc liệt của chiến tranh nội bộ và ngoại xâm.

4.1. Thảm sát người Hoa tại Gia Định.

Sau khi chiếm được Gia Định, quân Tây Sơn đã thực hiện các cuộc thảm sát đẫm máu nhằm vào cộng đồng người Hoa tại Cù Lao Phố (Biên Hòa) và Chợ Lớn. Mặc dù có nhiều giả thuyết về nguyên nhân – từ sự phản bội của một số thủ lĩnh người Hoa ủng hộ chúa Nguyễn đến xung đột kinh tế – nhưng hành động này được cho là hệ quả của sự nghi kỵ và trả đũa. Hậu quả là nhiều thương nhân người Hoa đã di cư sang Xiêm, một số khác tiếp tục ủng hộ Nguyễn Ánh, góp phần kéo dài nội chiến và làm suy yếu nền kinh tế miền Nam.

4.2. Phá lăng tẩm của chúa Nguyễn.

Các tư liệu lịch sử và các video khảo sát cho thấy, sau khi chiếm được Phú Xuân, quân Tây Sơn đã tiến hành phá hoại lăng tẩm của các chúa Nguyễn, bao gồm việc đào mộ và phá hủy kiến trúc. Hành động này, dù có thể xuất phát từ ý định xóa bỏ biểu tượng của kẻ thù, được xem là một lý do chính đáng cho việc vua Gia Long sau này tiến hành cuộc trả thù tàn khốc đối với triều đại Tây Sơn, như việc quật mộ Quang Trung và xử tử các hậu duệ. Những "góc khuất" này nhắc nhở rằng, chiến tranh không chỉ mang lại vinh quang mà còn những vết thương khó lành, ảnh hưởng đến sự hòa giải dân tộc sau này.

V. Di sản và kết luận.

Triều đại Tây Sơn, với những thành công vang dội và những bi kịch nội bộ, đã để lại một di sản phức tạp trong lịch sử Việt Nam. Vua Quang Trung không chỉ là một thiên tài quân sự mà còn là một nhà cải cách, một vị vua với tầm nhìn xa rộng, từ việc dời đô đến các chính sách giáo dục và kinh tế nhằm xây dựng một quốc gia thống nhất, mạnh mẽ. Tuy nhiên, cái chết đột ngột của ông năm 1792 đã khiến triều đại lâm vào khủng hoảng và không thể vượt qua những mâu thuẫn nội bộ, dẫn đến sự sụp đổ nhanh chóng trước thế lực của Nguyễn Ánh.

Nghiên cứu này, dựa trên những tư liệu đa chiều từ sử sách cổ đến tài liệu điền dã hiện đại, đã cho thấy một bức tranh toàn diện hơn về triều đại Tây Sơn. Chúng ta không chỉ thấy những chiến công hiển hách, mà còn thấy những bi kịch của các danh nhân, sự tàn khốc của chiến tranh, và những "góc khuất" của lịch sử. Đây là những bài học quý giá, giúp chúng ta có một cái nhìn sâu sắc hơn về quá khứ, trân trọng hơn những giá trị của hòa bình, sự thống nhất, và tinh thần nhân văn – những giá trị mà xứ Nghệ, với di sản địa linh nhân kiệt, vẫn tiếp tục nuôi dưỡng qua các thế hệ.

Xin theo dõi tiếp: Bài 7: Những ngôi sao sáng trong đêm trường dân tộc.

Tiêu đề: Mảnh đất sinh ra những "sao sáng": Các chí sĩ yêu nước xứ Nghệ.

Nội dung: Khám phá các danh nhân tiêu biểu trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc từ giữa thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Phân tích tư tưởng và hành động của các nhân vật như Phan Bội Châu, Trần Tấn, Đặng Như Mai, Nguyễn Xuân Ôn, Đặng Thúc Hứa, v.v.

Cảm ơn các bạn đã theo dõi. Thân ái. Điện bà Tây Ninh.