BÀI 7. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

 BÀI 7. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: NGHỆ AN - VÙNG ĐẤT ĐỊA LINH NHÂN KIỆT.

Bài 7: Những ngôi sao sáng trong đêm trường dân tộc.

Mảnh đất sinh ra những "sao sáng": Các chí sĩ yêu nước xứ Nghệ.

Lời tri ân và Hướng tiếp cận. Kính gửi quý độc giả, Sau những năm tháng đắm mình trong công cuộc điền dã miệt mài tại Nghệ An, vùng đất của những huyền thoại và tinh thần quật cường, Điện bà Tây Ninh đã may mắn tích lũy được một kho tàng tư liệu vô giá. Đó là những trang ghi chép thủ công, những ổ đĩa cứng chất đầy hình ảnh và video, ghi lại từng con suối, từng ngọn núi, từng di tích lịch sử và những câu chuyện đầy cảm xúc từ người dân bản xứ. Hôm nay, nhân lúc nông nhàn, chúng tôi xin được chia sẻ những tư liệu quý báu này, không chỉ như một bài nghiên cứu lịch sử mà còn là lời tri ân sâu sắc đến những người bạn xứ Nghệ, những ân nhân đã đồng hành cùng chúng tôi trên mỗi chặng đường. Họ đã dẫn lối qua những con suối, những hang động, và sẻ chia những câu chuyện dân gian bên bếp lửa, giúp chúng tôi hiểu hơn về mảnh đất và con người nơi đây.

Loạt bài này sẽ đi sâu vào các địa danh và nhân vật lịch sử, văn hóa của Nghệ An, bắt đầu từ nguồn cội và hành trình xuyên thời gian. Với tính chất chuyên sâu, và để phù hợp với bộ ảnh video của Điện bà Tây Ninh, chúng tôi sẽ mô tả chi tiết, phân tích sâu và gợi ý liên kết hình ảnh, video để tạo nên một bức tranh toàn diện. Chúng tôi mong quý độc giả kiên nhẫn theo dõi. Thân ái! Điện bà Tây Ninh.

1. Bối cảnh lịch sử: Từ đêm trường nô lệ đến ngọn lửa quật cường.

Sau Hiệp ước Giáp Tuất (1874), đặc biệt là Hiệp ước Patenôtre (1884), triều đình nhà Nguyễn chính thức đầu hàng thực dân Pháp. Nền độc lập của quốc gia bị xóa bỏ, người dân rơi vào cảnh lầm than. Ách bóc lột của thực dân đã đẩy xã hội Việt Nam vào một cuộc khủng hoảng sâu sắc. Tuy nhiên, với một vùng đất giàu truyền thống yêu nước như Nghệ An, sự đầu hàng của triều đình không thể dập tắt được ngọn lửa quật cường. Lòng yêu nước, vốn được hun đúc qua hàng thế kỷ, đã bùng cháy mạnh mẽ, biến nơi đây thành một trong những cái nôi lớn nhất của các phong trào chống Pháp cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.

Từ phong trào Văn Thân với khẩu hiệu "Bình Tây sát tả", phản ứng chống lại sự nhượng bộ của triều đình từ năm 1874, đến phong trào Cần Vương do vua Hàm Nghi đề xướng vào năm 1885, Nghệ An luôn là trung tâm của các cuộc đấu tranh. Phong trào Văn Thân bùng phát dữ dội tại Nghệ An và Hà Tĩnh, với sự lãnh đạo của các sĩ phu như Trần Tấn và Đặng Như Mai, không chỉ chống Pháp mà còn phê phán sự yếu hèn của triều đình, tạo nền tảng cho các phong trào sau. Sau khi nhận thấy con đường "phò vua" bế tắc, một thế hệ trí thức mới đã xuất hiện, mang theo những luồng tư tưởng canh tân từ bên ngoài, tìm kiếm một con đường cứu nước khác. Sự chuyển mình về tư tưởng này đã tạo nên một giai đoạn lịch sử đầy bi tráng nhưng cũng vô cùng vĩ đại của mảnh đất Nghệ An. Sự chuyển biến này thể hiện rõ ở việc từ các cuộc khởi nghĩa địa phương chuyển sang các hoạt động xuất dương, như Đông Du, ảnh hưởng bởi thành công của Nhật Bản và Trung Quốc, nhằm khai dân trí và tự cường.

 2. Những "ngôi sao" của đêm trường dân tộc.

2.1. Trần Tấn và Đặng Như Mai: Những thủ lĩnh tiên phong của Văn Thân Nghệ Tĩnh.

Trần Tấn (陳瑨, khoảng 1822 - 1874), còn gọi là Trần Bá Tấn, thuộc dòng họ Trần Đức, quê quán thôn Trường Niên (nay là thôn Chi Nê), xã Thanh Chi, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Ông là một sĩ phu yêu nước, thủ lĩnh tiêu biểu của phong trào Văn Thân chống thực dân Pháp xâm lược dưới triều Nguyễn, đặc biệt trong bối cảnh triều đình Huế ký các hiệp ước nhượng bộ cho Pháp. Từ nhỏ, Trần Tấn đã thi đỗ Tú tài nhưng không đỗ cử nhân ở các khoa sau, nên ông về quê dạy học, nuôi dưỡng chí hướng yêu nước và bất bình trước sự nhu nhược của triều đình.

Hoạt động chống Pháp trước khởi nghĩa.

Là một trong những sĩ phu kiên quyết chủ trương kháng chiến, Trần Tấn sớm thể hiện lập trường chống lại chính sách cắt đất cầu hòa và đầu hàng của triều đình Huế. Năm 1866, khi đang giữ chức Bang biện huyện Thanh Chương, ông tích cực ngăn chặn hoạt động của các gián điệp Pháp đội lốt thầy tu, điều tra và trấn áp chúng tại vùng Mộ Vinh (Thanh Chương). Hành động này khiến ông bị triều đình cách chức, nhưng không làm ông nhụt chí. Ông tiếp tục du hành Bắc Nam dưới danh nghĩa dạy học để kết nối các sĩ phu yêu nước, bàn bạc kế hoạch chống Pháp.

Năm 1873, khi thực dân Pháp chiếm Hà Nội và các tỉnh Bắc Kỳ, Trần Tấn cùng học trò thân tín Đặng Như Mai (quê Nam Đàn, Nghệ An) và các sĩ phu khác như Trần Quang Cán, Nguyễn Huy Điển (Hà Tĩnh), Trương Quang Thủ (Quảng Bình), Nguyễn Vĩnh Khánh, Nguyễn Cảnh Sỹ đòi Tổng đốc Nghệ Tĩnh triệu tập hội nghị bàn việc đánh Tây. Tại hội nghị, ông và Đặng Như Mai được cử làm thủ lĩnh chuẩn bị lực lượng chống Pháp. Tuy nhiên, đúng lúc này, triều đình Huế ký Hiệp ước Giáp Tuất (15/3/1874), nhượng bộ Pháp nhiều điều khoản bất bình đẳng về chính trị, kinh tế, mở đường cho Pháp can thiệp sâu hơn vào Việt Nam. Hiệp ước này đã khơi dậy làn sóng phẫn nộ trong giới văn thân, sĩ phu, dẫn đến các cuộc nổi dậy ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ, với quy mô lớn nhất tại Nghệ Tĩnh do Trần Tấn lãnh đạo.

Khởi nghĩa Giáp Tuất (1874).

Bất bình trước sự đầu hàng của triều đình, ngày 29/3/1874 (mồng 2 tháng 2 âm lịch năm Tự Đức 27), Trần Tấn soạn thảo "Hịch văn thân" với khẩu hiệu "Bình Tây sát Tả" (đánh Tây, giết tả đạo - ám chỉ Công giáo, vốn bị coi là tay sai của Pháp). Ngày 17/3/1874 (âm lịch), ông cùng con trai Trần Hữu Hướng, Đặng Như Mai và các nghĩa sĩ tổ chức lễ tế cờ tại rú Đài (nay là Đài Sơn, xã Thanh Chi), chính thức phát động khởi nghĩa Giáp Tuất. Tại đây, Trần Tấn đọc hịch kêu gọi: "Hãy vì lăng miếu tổ tiên ngàn đời của cha ông mà cùng nhau dốc lòng, dốc sức chiến đấu." Ông được tôn làm "An Nam Đại Lão tướng quân" dù lúc ấy đã trên 70 tuổi, tóc bạc nhưng chí khí vẫn dồi dào.

Nghĩa quân khoảng 3.000 người, hưởng ứng lời hịch, nhanh chóng chiếm tỉnh lỵ Hà Tĩnh và kiểm soát hầu hết vùng Nghệ Tĩnh, trừ thành Nghệ An. Các nhiệm vụ được phân công rõ ràng: Đặng Như Mai lo thuế khóa và vận động dân chúng; Đặng Quang Vinh (em Đặng Như Mai) giám sát gián điệp; Trần Hữu Hướng, Năm Thiện, Đội Dục chỉ huy chiến đấu. Khởi nghĩa không chỉ chống Pháp mà còn chống triều đình nhu nhược, trở thành cuộc đấu tranh nội bộ giữa phe kháng chiến và phe đầu hàng trong giai cấp phong kiến.

Trên đà thắng lợi, Trần Tấn và Đặng Như Mai chủ trương mở rộng sang các tỉnh lân cận như Quảng Bình, Thanh Hóa. Tuy nhiên, khẩu hiệu "sát Tả" gây chia rẽ với nhân dân Công giáo (Lương Giáo), bị Pháp lợi dụng để phá hoại. Triều đình Huế hoảng loạn, giáng chức các quan bất tài, cử Nguyễn Chính làm Tổng đốc, hợp tác với Pháp và Công giáo để đàn áp. Vua Tự Đức điều động hàng nghìn quân từ Thanh Hóa, Sơn Tây, do các tướng như Hồ Oai, Nguyễn Văn Tường, Lê Bá Thận, Tôn Thất Thuyết chỉ huy, cùng 5 tàu chiến Pháp hỗ trợ. Pháp treo thưởng 400 lạng bạc cho ai bắt hoặc giết "giặc Tấn, giặc Mai".

Kết thúc khởi nghĩa và số phận.

Tháng 3/1874, căn cứ Võ Liệt (Thanh Chương) bị phá, Trần Tấn và Đặng Như Mai rút về vùng núi phía Tây Nghệ Tĩnh, phối hợp với các thủ lĩnh khác như Trần Quang Cán, Nguyễn Huy Điển, Trương Quang Thủ. Tháng 9/1874, do tuổi cao sức yếu và thế lực nghĩa quân suy yếu, Trần Tấn vượt biên sang Cam Môn (nay thuộc tỉnh Khăm Muộn, Lào), ít lâu sau lâm bệnh và mất tại đó (ngày 22/8 âm lịch). Con trai ông, Trần Hữu Hướng, tiếp tục kháng chiến nhưng bị bắt tại xã Hữu Bằng (Hương Sơn, Hà Tĩnh) và nộp cho Pháp. Đặng Như Mai chiếm Phủ Quỳ lập căn cứ, sau bị nội gián bắt giao triều đình. Cả hai bị xử tử, chém bêu đầu tại thành Vinh vào cuối năm 1874, khiến khởi nghĩa tan rã.

Khởi nghĩa gây thiệt hại lớn cho Công giáo: Tại địa phận Vinh (Nghệ Tĩnh), khoảng 4.500 giáo dân bị giết, 300 họ đạo bị phá hủy; tại Bắc Kỳ, hàng trăm giáo dân và linh mục thiệt mạng, nhiều làng bị đốt. Tuy nhiên, sau hòa bình, Công giáo không trả thù mà còn hàn gắn, dẫn đến phong trào theo đạo mạnh mẽ hơn.

Di sản và di tích.

Cuộc khởi nghĩa Giáp Tuất là điển hình cho tinh thần dân tộc chống xâm lược, mở đầu phong trào văn thân sau Hiệp ước 1874, dù chỉ kéo dài vài tháng do lực lượng chênh lệch và hạn chế về đường lối (khẩu hiệu gây chia rẽ, thiếu đoàn kết toàn dân). Nó phản ánh khủng hoảng lãnh đạo của ý thức hệ phong kiến, để lại bài học về vai trò lãnh đạo và huy động sức mạnh dân tộc cho các phong trào sau như Cần Vương. Dù ít được phân tích sâu do trải qua biến cố lịch sử, ngày nay tên Trần Tấn và Đặng Như Mai được đặt cho các con đường tại TP. Vinh, TP. Hồ Chí Minh và một số nơi khác.

Tại quê hương, Khu di tích Nền tế cờ (rú Đài) và Nhà thờ Trần Tấn được công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 2002. Hàng năm, nơi đây tổ chức lễ giỗ Trần Tấn (22/8 âm lịch) và kỷ niệm ngày tế cờ (17/3 âm lịch). Năm 2024, Nghệ An tổ chức kỷ niệm 150 năm khởi nghĩa với niềm tự hào về chí khí anh hùng của ông.

Nhận định lịch sử.

Sử gia Trần Trọng Kim trong "Việt Nam sử lược" phê phán: "Nước ta mà không chịu khai hóa ra như các nước khác là cũng bởi bọn sĩ phu cứ giữ thói cũ, không chịu theo thời thế mà thay đổi... cái tội trạng của bọn sĩ phu đối với nước nhà chẳng to lắm ru!" Một số nhận định khác cho rằng phong trào Văn Thân chỉ gây xung đột nội bộ (lương - giáo), giúp Pháp "ngư ông đắc lợi", trái với khẩu hiệu sáng suốt "Lương Giáo thông hành" của Phan Đình Phùng. Tuy vậy, khởi nghĩa vẫn được đánh giá cao về tinh thần dân tộc, là tấm gương cho hậu thế.

Dù thất bại, tên tuổi của Trần Tấn và Đặng Như Mai vẫn mãi được ghi nhớ. Ngày nay, tên của hai ông được đặt cho nhiều con đường tại các thành phố lớn như Vinh, TP. Hồ Chí Minh. Tại quê hương Trần Tấn ở Thanh Chương, Nghệ An, di tích Đàn tế cờ trên rú Đài và nhà thờ Trần Tấn đã được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia, minh chứng cho sự tôn vinh của nhân dân đối với những người con đã hy sinh vì độc lập dân tộc.

2.2. Nguyễn Xuân Ôn: Thủ Lĩnh Phong Trào Cần Vương Và Nhà Thơ Yêu Nước.

Nguyễn Xuân Ôn (1825 – 1889), hiệu Ngọc Đường, Hiến Đình, Lương Giang, thường được nhân dân gọi là "Nghè Ôn", là một quan lại triều Nguyễn, thủ lĩnh xuất sắc của phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp ở Nghệ - Tĩnh cuối thế kỷ XIX. Ông nổi tiếng với khí phách kiên trung, thanh liêm, và tinh thần yêu nước bất khuất, từng được ví như "tấm gương của lòng kiên trung và khí phách bất khuất". Là một trong những lãnh tụ tiêu biểu của phong trào Cần Vương tại Nghệ An, ông đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Đồng Thông, thu hút hàng ngàn nghĩa quân, tận dụng địa hình núi rừng để kháng chiến kéo dài, gây nhiều tổn thất cho thực dân Pháp. Dù cuối cùng thất bại, ông vẫn giữ vững chí khí, với câu nói bất hủ: "Thà chết chứ không sống nhục!", trở thành biểu tượng cho lòng dũng cảm của sĩ phu Việt Nam.

Thân Thế Và Học Vấn.

Nguyễn Xuân Ôn sinh ngày 23 tháng 3 năm Ất Dậu (tức 10 tháng 5 năm 1825 theo âm lịch, hoặc 19 tháng 5 theo dương lịch) tại làng Quần Phương (xóm Cồn S), xã Lương Điền, tổng Thái Xá, huyện Đông Thành (nay là xã Diễn Thái, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An). Ông xuất thân từ một gia đình nhà Nho nghèo, cha là ông Nguyễn (không đỗ đạt), mẹ họ Phùng (cả hai đều không rõ tên). Mẹ mất sớm, ông phải ở với bà nội, nên đi học muộn. Tuy nhiên, từ nhỏ ông đã nổi tiếng thông minh, ham học, thông hiểu Nho học, y lý, binh pháp, và "xuất khẩu thành chương".

Năm Giáp Thìn (1844), ông đỗ Tú tài lúc 18 tuổi. Sau đó lận đận, mãi đến năm 42 tuổi mới đỗ Cử nhân khoa Đinh Mão (1867), và bốn năm sau đỗ Tiến sĩ khoa Tân Mùi (1871), cùng khoa với Nguyễn Khuyến và Phó bảng Lê Doãn Nhã – người sau này trở thành cộng sự đắc lực trong khởi nghĩa. Năm 1878, xét công trạng, vua Tự Đức truy tặng cha ông tước Phụng thành đại phu, mẹ tước Ngũ phẩm nghi nhân.

Quê ông thuộc vùng đất khoa bảng xứ Nghệ, gần làng Quỳnh Đôi (huyện Quỳnh Lưu) – một làng nổi tiếng hiếu học với câu "Bắc Hà - Hành Thiện, Hoan Diễn - Quỳnh Đôi". Làng Quỳnh Đôi có truyền thống khoa bảng từ thế kỷ XIV, với hàng trăm người đỗ đại khoa, và là quê hương của nhiều danh nhân như Hồ Xuân Hương, Hồ Sỹ Dương. Dù quê ông ở Diễn Châu, ông được coi là biểu tượng của "Nghè Quỳnh" – dòng dõi khoa bảng xứ Nghệ.

Sự Nghiệp Làm Quan Dưới Triều Nguyễn.

Sau khi đỗ Tiến sĩ, Nguyễn Xuân Ôn bước vào quan trường với phẩm chất thanh liêm, cương trực. Ông làm việc tại Viện Hàn lâm (Huế) ba năm với chức Biên tu, sau đó bổ làm Tri phủ Quảng Ninh (Quảng Bình). Tại đây, ông phát hiện và gửi sớ về kinh vạch tội lệ bắt dân nộp gạo củi hàng tháng, buộc quan lại địa phương phải bỏ lệ này. Nhân dân Quảng Ninh mến mộ, ba lần xin lưu ông lại nhưng không được.

Một lần, ông bắt tội một giáo sĩ Pháp dùng lọng vàng (màu dành cho vua) khi giảng đạo, dẫn đến bị vua Tự Đức (chủ trương hòa nghị với Pháp) đổi làm Đốc học Bình Định. Sau đó, ông về Huế giữ chức Ngự sử rồi Biện lý Bộ Hình. Chứng kiến quan lại tranh giành quyền lợi, ông phê phán gay gắt, bị đẩy làm Án sát Bình Thuận – vùng giáp Nam Kỳ đang bị Pháp chiếm. Tại đây, ông cương quyết đề phòng Pháp, nhưng triều đình sợ xung đột nên đổi ông làm Án sát Quảng Ngãi rồi Quảng Bình.

Trong thời gian làm quan, ông gửi nhiều tấu sớ phê phán chủ trương hòa nghị, nhấn mạnh chọn người dũng lược, chấn chỉnh võ bị, lập đồn điền sơn phòng, khuyến khích nông nghiệp, bớt tiêu xỉ. Năm 1879, ông tấu về lợi hại thời cuộc; năm 1882, xin kinh lý thượng du lập đồn điền và về quê tập hợp tráng đinh chống Pháp sau khi Hà Nội thất thủ lần hai; năm 1883, tấu bốn việc lớn: hợp tỉnh nhỏ thành trấn lớn, dời tỉnh thành, bớt tiêu dùng cho quân nhu, dứt hòa hảo với Pháp. Tuy nhiên, các tấu sớ bị triều đình làm ngơ, dẫn đến ông bị cách chức năm 1883 và buộc về quê.

Hoạt Động Kháng Pháp Và Cuộc Khởi Nghĩa Đồng Thông.

Về quê, Nguyễn Xuân Ôn không nhụt chí mà bí mật tổ chức chống Pháp. Trước đó, ông biết cuộc khởi nghĩa Giáp Tuất (1874) của Trần Tấn - Đặng Như Mai tuy thất bại nhưng sĩ phu vẫn âm thầm chuẩn bị. Ông liên hệ với Lê Doãn Nhã (Chánh Sơn phòng Anh Sơn) và các sĩ phu khác. Dưới danh nghĩa lập đồn điền, chiêu mộ dân lưu tán vỡ hoang, ông xây dựng căn cứ Đồng Thông - Vũ Kỳ (nay xã Đồng Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An) – một thung lũng rộng 30 ha bao quanh núi non, có thể nối với vùng núi cao như Động Đình, Nhà Đũa (nơi Lê Lợi từng ém quân).

Tháng 5 năm Ất Dậu (1885), kinh thành Huế thất thủ, vua Hàm Nghi xuất bôn hạ dụ Cần Vương. Ông được Tôn Thất Thuyết (thay mặt vua) cử làm An-Tĩnh Hiệp thống quân vụ đại thần, thống lĩnh nghĩa quân Nghệ An - Hà Tĩnh. Cùng Nguyễn Nguyên Thành, Lê Doãn Nhã, Đinh Nhật Tân, ông lập chiến khu Đồng Thành. Nghĩa quân lên đến hơn 2.000 người, chủ yếu nông dân trai tráng, dưới sự chỉ huy của các tướng như Đề Kiều, Đề Mậu, Đề Nhục, Lãnh Bảng, Lãnh Thừu, Đốc Nhạn. Họ luyện tập võ nghệ, rèn vũ khí, sản xuất lương thực.

Ngày 12 tháng 9 năm 1885 (một số tài liệu ghi 1886), ông cùng các văn thân như Lê Doãn Nhã, Nguyễn Nguyên Thành, Trần Quang Diệm, Đinh Nhật Tân tổ chức lễ tế cờ tại Vườn Mới (thôn Quần Phương), bố cáo: "Vâng lời Thượng dụ, khởi nghĩa Cần Vương, rước ngự giá về cung, chu diệt bọn nịnh thần để yên dân cư". Sau đó, nghĩa quân kéo lên Đồng Thông, mở rộng địa bàn sang Yên Thành, Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Anh Sơn, Con Cuông, Thanh Chương, Nghi Lộc.

Nghĩa quân đánh nhiều trận phục kích hiệu quả, như trận Bảo Lâm (1887) tiêu diệt đồn địch tại Tràng Thành (Hoa Thành, Yên Thành). Dù tuổi cao, ông luôn đi đầu, gây thiệt hại lớn cho Pháp. Cuộc khởi nghĩa Đồng Thông (hay khởi nghĩa Nguyễn Xuân Ôn - Lê Doãn Nhã) là một phần lớn của phong trào Cần Vương Bắc Nghệ Tĩnh, thu hút hàng ngàn nghĩa quân, tận dụng địa hình núi rừng để kháng chiến kéo dài.

Sang năm 1887, Pháp dồn lực đàn áp, vây ráp căn cứ. Trận Xóm Hố (nay Phúc Thành), nghĩa quân đẩy lui địch nhưng ông bị trọng thương, đưa về Đồng Nhân (nay Đồng Đức, Mã Thành) dưỡng bệnh. Trên giường bệnh, ông căn dặn bộ chỉ huy và viết thư cho Phan Đình Phùng.

Bị Bắt, Giam Cầm Và Mất.

Ngày 2 tháng 4 năm Đinh Hợi (25 tháng 7 năm 1887), do nội gián chỉ điểm, quân Pháp bất ngờ tập kích Đồng Nhân, bắt ông khi chưa kịp tự sát. Ông bị giam lần lượt tại nhà lao Diễn Châu, Vinh, Hải Dương, Huế. Pháp ruồng bố, đốt phá quê ông, khiến gia đình tan nát.

Trong tù, năm 1888 (thời Đồng Khánh), ông gửi lời trình kêu oan, nhấn mạnh tuân dụ Cần Vương của Hàm Nghi chứ không phải "đảng ngụy", và thư cho bạn đồng liêu bênh vực. Đến năm 1889, vua Thành Thái lên ngôi, ông được ân xá nhưng bị quản thúc tại Huế, không cho về quê vì sợ tái tổ chức kháng Pháp. Không lâu sau, ông lâm bệnh nặng và mất ngày 1 tháng 10 năm 1889, thọ 64 tuổi. Đám tang do văn thân sĩ phu Huế tổ chức trọng thể, linh cữu đưa về quê bằng thuyền.

Sau khi ông bị bắt, căn cứ Đồng Thông bị chiếm, nghĩa quân rút về Nghĩa Môn - Ngàn Cận, tiếp tục kháng chiến đến khoảng 1893 mới kết thúc.

Tác Phẩm Và Di Sản.

Nguyễn Xuân Ôn để lại di sản văn học phong phú bằng chữ Hán và một ít Nôm, phản ánh chí khí yêu nước, phê phán tiêu cực xã hội. Các tác phẩm chính:

Ngọc Đường thi tập: 311 bài thơ, thể hiện hoài bão giúp nước cứu đời (thời học hành), chí khí "nguyện giá trường phong phá hải đào" (thời làm quan), và phẫn uất chống Pháp (thời xâm lược). Tiêu biểu: Bột hứng, Trung dạ khởi tư, Thuật hoài, Tràng An hoài cổ, Văn tứ trấn thất thủ cảm tác, Khấp Thanh Hóa, Hải Phòng Tham biện Nguyễn Phương nghĩa tử, Cảm thuật, Điếu trận vong tướng sĩ.

Ngọc Đường văn tập: 22 bài văn xuôi và câu đối.

Thơ văn ông mộc mạc, chân chất, theo sát thời sự chính trị, biểu hiện nhân cách kiên trung. Một số trích đoạn:

Thuật hoài (phiên âm Hán-Việt và dịch nghĩa như tư liệu gốc).

Tràng An hoài cổ (tương tự).

Ông được đánh giá là "đại biểu xuất sắc của tư trào Cần Vương trong văn học nửa sau thế kỷ 19", thơ mang màu sắc trữ tình yêu nước, khẳng định tinh thần quyết đánh giặc.

Di sản: Tên ông đặt cho đường phố tại Bình Định, Huế, và quê hương (đi qua Trường phổ thông cơ sở Nguyễn Xuân Ôn). Năm 2025, Nghệ An tổ chức tưởng niệm 200 năm ngày sinh ông với các hoạt động văn nghệ tái hiện khởi nghĩa. Ông là tấm gương cho hậu thế về lòng yêu nước, và cuộc khởi nghĩa của ông góp phần vào lịch sử chống thực dân Pháp.

Gợi ý tư liệu: Hình ảnh/video về quê hương ông tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu; các di tích, đền thờ; cảnh quay về vùng rừng núi nơi ông từng lập căn cứ, để thấy được sự gian khổ và quyết tâm của nghĩa quân. Bộ sưu tập của Điện bà Tây Ninh bao gồm ảnh lễ kỷ niệm 200 năm ngày sinh (1825-2025) tại Diễn Châu, với các bài phát biểu tôn vinh ông như một vị lãnh tụ xuất sắc. Bổ sung: Video từ lễ tưởng niệm tháng 5/2025 tại Nghệ An, với hội thảo khoa học về vai trò của ông trong Cần Vương, và ảnh Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn (Quỳnh Lưu) – nơi lưu giữ di sản tinh thần.

2.3. Phan Bội Châu: Người tiên phong của phong trào Duy tân và đổi mới tư tưởng.

Phan Bội Châu: Nhà Cách Mạng Tiên Phong Và Nhà Tư Tưởng Duy Tân

Phan Bội Châu (潘佩珠, 1867 – 1940), tên thật Phan Văn San (潘文珊), là một danh sĩ, nhà cách mạng và nhà tư tưởng lớn của Việt Nam trong thời kỳ Pháp thuộc. Ông được coi là người mở đường cho phong trào Duy Tân, chuyển từ chủ nghĩa quân chủ sang dân chủ, và là biểu tượng của tinh thần yêu nước bất khuất, ảnh hưởng sâu rộng đến thế hệ trẻ. Ông chủ trương bạo động vũ trang kết hợp cải cách xã hội, thoát khỏi lối mòn phong kiến, và là "ngôi sao dẫn đường cho dân tộc trong hơn một phần tư thế kỷ".

Tên Gọi Và Biệt Hiệu.

Tên Phan Văn San bị đổi thành Phan Bội Châu vì trùng húy với vua Duy Tân (Vĩnh San). Hai chữ "Bội Châu" lấy từ câu thơ "Thành trung nga mi nữ châu bội hà san san" (城中蛾眉女珠佩何珊珊). Ông có hiệu Hải Thụ, sau đổi thành Sào Nam (巢南), lấy từ "Việt điểu sào nam chi" (越鳥巢南枝, nghĩa là chim Việt làm tổ cành Nam). Các biệt hiệu khác: Thị Hán (是漢), Phan Giải San, Sào Nam Tử, Hạo Sinh, Hiếu Hán.

Thân Thế Và Thời Niên Thiếu.

Phan Bội Châu sinh ngày 26 tháng 12 năm 1867 tại làng Đan Nhiễm (nay là Đan Nhiệm), xã Xuân Hòa, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An – quê hương của nhiều danh nhân như Hồ Chí Minh. Cha là Phan Văn Phổ, mẹ là Nguyễn Thị Nhàn. Gia cảnh khó khăn, ông đi dạy học kiếm sống. Từ bé nổi tiếng thông minh: 6 tuổi thuộc Tam Tự Kinh, 7 tuổi hiểu Luận Ngữ, 13 tuổi đỗ đầu huyện. Năm 17 tuổi, ông viết "Hịch Bình Tây Thu Bắc" dán ở cây đa đầu làng để hưởng ứng kháng Pháp. Năm 19 tuổi (1885), ông cùng Trần Văn Lương lập đội "Sĩ tử Cần Vương" (hơn 60 người) chống Pháp, nhưng bị khủng bố phải giải tán.

Khoa thi Đinh Dậu (1897), ông lọt trường nhì nhưng bị kết án chung thân bất đắc ứng thí do tội "hoài hiệp văn tự" (mang văn tự trong áo). Vào Huế dạy học, ông được quan xin vua Thành Thái xóa án. Năm Canh Tý (1900), ông đỗ Giải nguyên trường thi Nghệ An.

Hoạt Động Cách Mạng.

Sau khi đỗ Giải nguyên, trong 5 năm, ông bôn ba kết giao với các nhà yêu nước như Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp, Nguyễn Thượng Hiền, Nguyễn Hàm, Đặng Nguyên Cẩn, Ngô Đức Kế, Đặng Thái Thân, Hồ Sĩ Kiện, Lê Huân, Nguyễn Quyền, Võ Hoành, Lê Đại. Ông đả kích giáo dục thực dân Pháp: cấm dạy lịch sử Việt Nam, thay bằng lịch sử Pháp nhằm đồng hóa, đào tạo nô lệ. Năm 1905, ông chỉ trích: "Chỉ dạy người Việt viết văn Pháp, nói tiếng Pháp, tạm thời làm nô lệ cho Pháp".

Lập Duy Tân Hội Và Sang Nhật Cầu Viện (1904-1905): Năm 1904, ông cùng Nguyễn Hàm và 20 đồng chí lập Duy Tân Hội tại Quảng Nam, chọn Kỳ Ngoại Hầu Cường Để (hậu duệ nhà Nguyễn) làm hội chủ. Năm 1905, cùng Đặng Tử Kính, Tăng Bạt Hổ sang Trung Quốc rồi Nhật Bản cầu viện. Tại Nhật, gặp Lương Khải Siêu, được khuyên dùng thơ văn thức tỉnh dân tộc, nên ông viết "Việt Nam Vong Quốc Sử" – bản cáo trạng chống thực dân, chỉ ra nguyên nhân mất nước do triều đình hủ bại. Ông cũng gặp Ōkuma Shigenobu và Inukai Tsuyoshi, được khuyên cổ động du học.

Tháng 6/1905, ông mang sách về nước. Tháng 8/1905 tại Hà Tĩnh, hội nghị Duy Tân Hội quyết định: đưa Cường Để ra nước ngoài, lập hội nông/buôn/học, chọn thanh niên du học, phát động Đông Du. Tháng 10/1905, ông trở lại Nhật với 3 thanh niên, sau tăng lên 45.

Phong Trào Đông Du (1905-1909): Phong trào do ông và Nguyễn Hàm phát động, được ủng hộ rộng rãi ở ba kỳ, đặc biệt Nam Kỳ. Năm 1906, Cường Để sang Nhật học trường Chấn Võ. Đến 1908, khoảng 200 du học sinh, tổ chức Cống Hiến Hội. Tháng 3/1908, phong trào chống sưu thuế Trung Kỳ bùng nổ, Pháp đàn áp, bắt Nguyễn Hàm. Tháng 9/1908, hiệp ước Pháp-Nhật dẫn đến trục xuất du học sinh. Tháng 3/1909, Cường Để và Phan Bội Châu bị trục xuất, phong trào tan rã. Lương Khải Siêu từng cảnh báo ông không nên cầu viện Nhật, vì "mưu ấy sợ không tốt".

Cuối 1910, ông chuyển hội viên sang Bạn Thầm (Xiêm La) cày cấy, luyện võ chuẩn bị phục quốc.

Hoạt Động Tại Trung Quốc Và Việt Nam Quang Phục Hội (1912-1925): Tháng 6/1912, tại Quảng Đông, hội nghị giải tán Duy Tân Hội, lập Việt Nam Quang Phục Hội, chuyển sang chủ nghĩa dân chủ, lập nước Cộng hòa Dân quốc. Cường Để làm Chủ tịch Chính phủ lâm thời. Hội tổ chức bạo động (tạc đạn) để "đánh thức đồng bào". Năm 1913, ông bị bắt tại Quảng Đông, giam đến 1917 nhờ Nguyễn Thượng Hiền vận động.

Năm 1922, ông định cải tổ thành Việt Nam Quốc Dân Đảng theo mô hình Tôn Trung Sơn, được Nguyễn Ái Quốc góp ý theo xã hội chủ nghĩa, nhưng chưa kịp thì bị bắt cóc năm 1925.

Mối Quan Hệ Với Phong Trào Cộng Sản Và Nguyễn Ái Quốc.

Phan Bội Châu đón nhận chủ nghĩa Marx từ góc độ văn hóa hơn chính trị, ca ngợi Marx, Lenin bên cạnh Khổng, Mạnh, Tôn Trung Sơn, Gandhi, Rousseau. Ông viết "Xã Hội Chủ Nghĩa" (1928-1934) giới thiệu Marx, kết luận Marx là "tiên sư xã hội học". Năm 1921, viết "Lược Truyện Liệt Ninh" về Lenin. Nhà ông treo ảnh Lenin, Tôn Trung Sơn, Thích-ca Mâu-ni.

Với Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh), ông kính trọng, gọi là "thánh nhân Nam Đàn" theo sấm Trạng Trình. Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể ông treo ảnh Lenin. Tuy nhiên, giáo sư Nguyễn Thế Anh cho rằng không có bằng chứng ông ủng hộ cộng sản, vì báo Tiếng Dân (có ông cộng tác) lên án Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Bị Bắt, An Trí Và Mất.

Ngày 30/6/1925, bị Pháp bắt cóc tại Thượng Hải, xử tù chung thân (dù đã kết án tử hình vắng mặt năm 1912). Phong trào đấu tranh toàn quốc và Toàn quyền Varenne can thiệp, ông được an trí tại Bến Ngự (Huế) từ 1925. Ở đây, ông (gọi là "Ông già Bến Ngự") tiếp tục tuyên truyền yêu nước qua văn thơ, được nhân dân mến mộ. Ông mất ngày 29/10/1940 tại Huế.

Tác Phẩm.

Ông viết nhiều sách cách mạng và thi ca, phổ biến sâu rộng, lay động quần chúng.

Cách Mạng: "Việt Nam Vong Quốc Sử" (1905), "Hải Ngoại Huyết Thư" (1906), "Việt Nam Quốc Sử Khảo" (1909), "Ngục Trung Thư" (1913), "Lưu Cầu Huyết Lệ Tân Thư", "Việt Nam Vong Quốc Sử Bình Diễn Ca" (1927), "Cao Đẳng Quốc Dân Di Cảo" (1957), "Chủng Diệt Dự Ngôn" (1991), "Tân Việt Nam" (1989), "Thiên Hồ Đế Hồ" (1978), "Khuyến Quốc Dân Du Học Ca", "Dĩ Cửu Niên Lai Sở Trì Chủ Nghĩa", "Hà Thành Liệt Sĩ Ca", "Truyện Lê Thái Tổ", "Tuồng Trưng Nữ Vương", "Gia Huấn Ca", "Giác Quần Thư", "Nam Quốc Dân Tu Tri", "Nữ Quốc Dân Tu Tri", "Truyện Chân Tướng Quân" (1917), "Truyện Tái Sinh Sinh", "Truyện Phạm Hồng Thái".

Biên Khảo, Thi Ca: "Ký Niệm Lục", "Vấn Đề Phụ Nữ", "Luận Lý Vấn Đáp", "Sào Nam Văn Tập", "Hậu Trần Dật Sử" (1996), "Trùng Quang Tâm Sử" (1971), "Khổng Học Đăng" (1986), "Phan Bội Châu Niên Biểu" (1971), "Phan Bội Châu Toàn Tập" (2001).

Nhận Xét Lịch Sử.

Phan Bội Châu chủ trương cầu viện Nhật (đồng chủng), nhưng bị phê phán là "đuổi hổ cửa trước, rước beo cửa sau" (Nguyễn Ái Quốc). Phan Châu Trinh bác: "Cậy nước ngoài chỉ đổi chủ làm đầy tớ thứ hai", và phê ông "ngoan cố, thích quyền thuật". Luật sư Pháp Bona ca ngợi: "Ái quốc chân chính, nghị lực bất khuất". Tôn Quang Phiệt: "Chủ nghĩa bạo động đúng đắn, thất bại do ỉ lại người ngoài". Sách "Đại Cương Lịch Sử Việt Nam" (2006): "Đường lối bạo động phát động tinh thần yêu nước, cống hiến lớn lao". "Từ Điển Văn Học" (2004): "Văn chương lay động quần chúng, trái tim nhiệt huyết vẫn nguyên giá trị".

Di Sản Và Vinh Danh.

Tên ông đặt cho nhiều trường học (như Trung học phổ thông Chuyên Phan Bội Châu, Nghệ An) và đường phố (Hà Nội, Hạ Long). Khu di tích Phan Bội Châu tại Huế (119 Phan Bội Châu): nhà lưu niệm, lăng mộ, mộ hai con chó Ky và Vá (mất 1934, 1937) – ông yêu quý chúng như biểu tượng trung thành, viết bài về chúng. Tượng đồng tại công viên Huế.

Quê hương Nam Đàn có di tích: nhà thờ, mộ tổ, khu lưu niệm. Kỷ niệm gần đây: Năm 2023, kỷ niệm 156 năm ngày sinh tại Nam Đàn. Năm 2024, THPT Chuyên Phan Bội Châu kỷ niệm 50 năm thành lập, nhận Huân chương Độc lập hạng Nhì. Năm 2025, các trường mang tên ông tổ chức khai giảng, báo công tại tượng đài. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tổ chức triển lãm về Đông Du và Duy Tân Hội. Hình ảnh/video: Khu di tích Nam Đàn với bản thảo "Việt Nam Vong Quốc Sử", ảnh du học sinh Đông Du, cảnh Bến Ngự gợi tiếc nuối.

2.4. Đặng Thúc Hứa: Cánh Tay Phải Của Phan Bội Châu Và Nhà Giáo Dục Cách Mạng.

Tiểu Sử.

Đặng Thúc Hứa sinh năm 1870 tại làng Lương Điền, xã Thanh Khê, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, thuộc dòng họ Đặng nổi tiếng yêu nước. Cha là Đặng Thai Hài, cử nhân khoa Tự Đức 31 (1887), từng làm Huấn đạo Quảng Trị, Tri huyện Thanh Hóa, sau từ quan dạy học và tham gia phong trào yêu nước khi Pháp chiếm Thanh Hóa. Mẹ là bà Đinh Thị Hoa, con gái tiến sĩ Đinh Nho Điền (Hương Sơn, Hà Tĩnh), một phụ nữ thông minh, đảm đang, giàu tinh thần yêu nước.

Ông có anh trai là Phó bảng Đặng Nguyên Cẩn và em trai Đặng Quý Hối, đều là yếu nhân trong phong trào Duy Tân. Các cháu như Đặng Thị Hợp, Đặng Thị Quỳnh Anh cũng tích cực tham gia cách mạng. Dòng họ Đặng ở Lương Điền cuối thế kỷ XIX đầu XX có hơn 10 người tham gia phong trào yêu nước, với 4 đảng viên Cộng sản tiêu biểu: Đặng Nguyên Cẩn, Đặng Thúc Hứa, Đặng Thai Mai, và Đặng Thị Quỳnh Anh.

Từ nhỏ, Đặng Thúc Hứa theo học chữ Hán, đỗ Tú tài khoa thi Hương năm 1900. Thay vì làm quan, ông chọn con đường cách mạng, tham gia Hội Duy Tân ngay từ khi thành lập năm 1904.

Hoạt Động Cách Mạng.

Tham Gia Phong Trào Duy Tân Và Đông Du (1904-1908).

Năm 1904, Đặng Thúc Hứa gia nhập Hội Duy Tân do Phan Bội Châu sáng lập, tích cực quyên góp kinh phí cho phong trào Đông Du. Ông cùng em trai Đặng Quý Hối mở Trại Cày ở Đá Bia và Hưng Nghiệp Hội Xã tại chợ Đàng (Nghệ An), vừa chăm lo kinh phí cho đồng chí xuất dương, vừa quyên tiền mua vũ khí chống Pháp. Năm 1905, ông sang Nhật Bản theo lời kêu gọi của Phan Bội Châu, phụ trách đón tiếp và hỗ trợ thanh niên Việt Nam du học, đồng thời tham gia mua súng hỗ trợ khởi nghĩa Yên Thế (do Hoàng Hoa Thám lãnh đạo.

Năm 1907, ông đồng sáng lập trường Dục Thanh tại Phan Thiết (Bình Thuận) trên đất nhà Nguyễn Thông. Ngôi trường này không chỉ dạy chữ mà còn truyền bá tư tưởng yêu nước, tinh thần cách mạng. Tại đây, Nguyễn Tất Thành (tức Chủ tịch Hồ Chí Minh) dừng chân dạy học năm 1910, tiếp thu tư tưởng Duy Tân, đặt nền móng cho con đường cứu nước sau này. Trường Dục Thanh trở thành trung tâm quan trọng của phong trào yêu nước tại Nam Kỳ.

Năm 1908, khi phong trào Đông Du thất bại do hiệp ước Pháp-Nhật, Đặng Thúc Hứa cùng Phan Bội Châu chuyển hướng sang Xiêm (Thái Lan) để xây dựng cơ sở cách mạng lâu dài. Ông khảo sát, tập hợp lực lượng tại Bản Đông, tỉnh Phichit, huấn luyện thanh niên yêu nước, chuẩn bị cho các hoạt động ở Trung Quốc và hỗ trợ cách mạng trong nước.

Con Đường "Tây Du" Và Hoạt Động Tại Xiêm (1909-1931).

Được xem là người khai phá "Tây Du", Đặng Thúc Hứa đóng vai trò ngọn cờ đầu trong phong trào Việt kiều tại Xiêm. Ông tổ chức cộng đồng Việt kiều, xây dựng căn cứ ở Bản Đông, tỉnh Phitsanulok, nơi thanh niên được huấn luyện võ nghệ, học tập và sản xuất để tự túc. Nhiều người trong số này sau đó sang Quảng Châu (Trung Quốc), trở thành nòng cốt của Hội Việt Nam Cách Mạng Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, như Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Phùng Chí Kiên, Lê Thiết Hùng, Trương Văn Lĩnh.

Năm 1926, ông thành lập Hội Việt Kiều Toàn Xiêm, tổ chức chặt chẽ hơn, tăng cường liên kết đồng bào. Năm 1927, khi Nguyễn Ái Quốc đến Xiêm, ông gặp và chịu ảnh hưởng sâu sắc, chuyển hướng theo con đường cách mạng vô sản. Năm 1930, sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, ông trở thành đảng viên Cộng sản đầu tiên của Việt kiều Xiêm tại chi bộ Bản Đông (Phitsanulok), dù đã 60 tuổi. Ông lãnh đạo phong trào Việt kiều hướng về Tổ quốc, vượt gian khó để đấu tranh giải phóng dân tộc.

Từ 1927-1930, ông làm chủ nhiệm tờ Đồng Thanh, tuyên truyền tư tưởng cách mạng. Ông cũng soạn bài văn truy điệu thống thiết cho liệt sĩ Khởi nghĩa Yên Bái và Xô Viết Nghệ Tĩnh, được lưu truyền rộng rãi.

Tư Tưởng Giáo Dục Và Cách Mạng.

Đặng Thúc Hứa ủng hộ tư tưởng Duy Tân của Phan Bội Châu, nhấn mạnh: "Dân có tri thức thì mới có ý thức đấu tranh, mới có thể độc lập." Ông kết hợp giáo dục với cách mạng, không chỉ dạy chữ mà còn khơi dậy lòng yêu nước. Trường Dục Thanh là minh chứng cho tầm nhìn xa của ông, trở thành cái nôi đào tạo thế hệ cách mạng. Ông kiên định chống thực dân, từ chối mọi dụ dỗ của Pháp, giữ vững khí tiết.

Cuộc Đời Và Kết Thúc.

Mặc dù tuổi cao, Đặng Thúc Hứa vẫn tích cực hoạt động tại Xiêm. Ông qua đời năm 1931 tại Udon Thani, thọ 61 tuổi. Cái chết của ông để lại niềm tiếc thương lớn trong cộng đồng Việt kiều và phong trào cách mạng.

Di Sản Và Vinh Danh.

Đặng Thúc Hứa được truy tặng Bằng Tổ quốc ghi công năm 2014. Tên ông được đặt cho các con đường tại Nghệ An và trường học tại Thanh Chương, như Trường THCS Đặng Thúc Hứa. Khu di tích lịch sử tại quê nhà Lương Điền (nay thuộc xã Thanh Khê) lưu giữ ký ức về ông và dòng họ Đặng yêu nước. Năm 2020, Nghệ An tổ chức hội thảo kỷ niệm 150 năm ngày sinh Đặng Thúc Hứa, nhấn mạnh vai trò của ông trong phong trào Đông Du và Tây Du.

Nhận Xét Lịch Sử.

Đặng Thúc Hứa là biểu tượng của sự kết hợp giữa giáo dục và cách mạng. Ông không chỉ là cánh tay phải của Phan Bội Châu mà còn là nhà giáo dục có tầm nhìn chiến lược, góp phần gieo mầm tư tưởng tiến bộ. Việc chuyển hướng theo con đường vô sản của Nguyễn Ái Quốc cho thấy khả năng thích nghi và tư duy cách mạng tiên tiến. Dù phong trào Đông Du thất bại, những hạt giống ông gieo tại trường Dục Thanh và Xiêm đã nảy mầm, góp phần vào thắng lợi của cách mạng Việt Nam sau này.

Lời kết: Tinh thần bất diệt của mảnh đất Nghệ An.

Những chí sĩ yêu nước xứ Nghệ, từ Trần Tấn, Đặng Như Mai, Nguyễn Xuân Ôn đến Phan Bội Châu, Đặng Thúc Hứa... đều là những "ngôi sao sáng" đã thắp lên ngọn lửa hy vọng trong đêm trường nô lệ của dân tộc. Họ có thể khác nhau về tư tưởng và con đường đấu tranh, nhưng tất cả đều có chung một lòng yêu nước nồng nàn, một ý chí bất khuất đến cùng.

Tinh thần của họ không chỉ được thể hiện qua những trận đánh, mà còn được hun đúc qua những vần thơ, những tác phẩm văn học, và đặc biệt là qua những đóng góp cho sự nghiệp giáo dục, khai dân trí. Họ đã tạo nên một nền tảng vững chắc, truyền cảm hứng cho các thế hệ cách mạng sau này. Điều này lý giải tại sao mảnh đất Nghệ An lại sản sinh ra một người con vĩ đại khác, người đã tìm ra con đường đúng đắn để cứu dân tộc: Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tinh thần này còn sống mãi qua hàng trăm di tích ở Nghệ An, như các địa chỉ đỏ gắn với Xô Viết Nghệ Tĩnh sau này, chứng minh sự liên tục của truyền thống đấu tranh.

Bài viết này chỉ là một phần nhỏ trong hành trình khám phá, nhưng chúng tôi hy vọng nó đã giúp quý độc giả hình dung rõ hơn về một giai đoạn lịch sử đầy bi tráng, về những con người đã làm nên lịch sử của mảnh đất này.

Điện bà Tây Ninh xin chân thành cảm ơn sự đồng hành của quý vị. Xin theo dõi tiếp Bài 8: Vĩ nhân từ làng Sen - Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tiêu đề: Làng Sen - Nơi khởi nguồn của một huyền thoại.

Nội dung: Bài viết dành riêng cho Chủ tịch Hồ Chí Minh. Giới thiệu Khu di tích Kim Liên và phân tích bối cảnh gia đình, quê hương đã hun đúc nên nhân cách vĩ đại của Người, người đã trở thành "Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới". Cảm ơn các bạn đã theo dõi. Thân ái. Điện bà Tây Ninh.