BÀI 10. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: ĐẤT VÀ NGƯỜI NAM ĐỊNH. "Trăm năm sáng mãi một miền Đất Thiêng."

Bài 10: Đặc Sản, Di Sản và Tầm Nhìn Kết Nối Tương Lai Nam Định.

• Đặc Sản Ẩm Thực và Thương hiệu: Phân tích giá trị văn hóa của Phở Nam Định, Gạo Tám Xoan, và các món ăn đặc trưng khác của vùng.
• Tổng kết Di sản Văn hóa Tỉnh: Hệ thống hóa các di sản vật thể và phi vật thể còn lại.
• Kinh tế và Công nghiệp Hiện đại: Đánh giá các khu công nghiệp và tiềm năng kinh tế biển.
• Tầm nhìn Phát triển: Phân tích mục tiêu Nam Định trở thành Trung tâm Vùng Nam Đồng bằng Sông Hồng.
• Lời Kết: Khẳng định vị thế, lịch sử hào hùng, và tương lai rạng rỡ của Nam Định – "Trăm năm sáng mãi một miền Đất Thiêng."

1/LỜI TRI ÂN VÀ HƯỚNG TIẾP CẬN.

Kính gửi quý độc giả, Sau những năm tháng đắm mình trong công cuộc điền dã miệt mài tại Nam Định – vùng đất của những huyền thoại và tinh thần quật cường – Điện Bà Tây Ninh đã may mắn tích lũy được một kho tàng tư liệu vô giá. Đó là những trang ghi chép thủ công, những ổ đĩa cứng chất đầy hình ảnh và video, ghi lại từng di tích lịch sử và những câu chuyện đầy cảm xúc từ người dân bản xứ. Từ những buổi chiều lang thang bên sông Đáy, lắng nghe tiếng gió thì thầm qua những tán cây cổ thụ ven đền Trần, đến những đêm khuya ngồi bên bếp lửa với các cụ cao niên tại Phủ Dầy, chia sẻ những truyền thuyết kỳ bí về Thánh Mẫu Liễu Hạnh – tất cả đã hun đúc nên loạt bài nghiên cứu này.

Những chuyến đi điền dã của tôi không chỉ là hành trình thu thập tài liệu mà còn là cuộc đối thoại với linh hồn đất mẹ. Tại núi Mai Độ (Ý Yên), tôi đã chạm tay vào những chiếc rìu đá cổ xưa, cảm nhận hơi thở của cư dân tiền sử – những người từ rừng núi tiến xuống đồng bằng, khai phá vùng đất chiêm trũng này. Tại làng Tức Mặc (Lộc Vượng), nơi cội nguồn triều Trần, tôi đã ngồi dưới bóng cây đa cổ thụ, lắng nghe các cụ kể về “long khí hội tụ”, nơi rồng thiêng đáp xuống sông Đáy, sinh ra những bậc anh hùng như Trần Hưng Đạo. Và tại Thành Nam – thủ phủ sôi động – tôi đã chứng kiến sự hòa quyện giữa quá khứ và hiện đại, với những nhà máy dệt may vẫn vang vọng tiếng máy dệt của “Thành phố Dệt” xưa. Loạt bài này sẽ đi sâu vào các địa danh và nhân vật lịch sử, văn hóa của Nam Định, bắt đầu từ nguồn cội và hành trình xuyên thời gian. Với tính chất chuyên sâu, và để phù hợp với bộ ảnh video của Điện Bà Tây Ninh, chúng tôi sẽ mô tả chi tiết, phân tích sâu và liên kết hình ảnh, video để tạo nên một bức tranh toàn diện. Các tư liệu được rút ra từ những ghi chép điền dã, những cuộc phỏng vấn với người dân bản xứ, và những hiện vật khảo cổ mà tôi đã tận mắt chứng kiến. Chúng tôi mong quý độc giả kiên nhẫn theo dõi, vì mỗi trang sử Nam Định đều là một lớp trầm tích văn hóa, cần được lật giở cẩn thận để hiểu thấu.

Thân ái! Điện Bà Tây Ninh.

2/Đặc Sản Ẩm Thực và Thương hiệu: Hồn cốt Địa – Nhân Linh.

Nam Định là miền đất tụ thủy, nơi sông Đáy, sông Hồng mang phù sa bồi đắp, nuôi dưỡng những hạt gạo, những bàn tay khéo léo, những ngọn lửa bếp không bao giờ tắt – tạo nên những món ăn khiến người ta chỉ cần nghĩ tới thôi đã thấy đói cồn cào, thấy lòng ấm áp như về nhà.

1.Phở Nam Định – Sản phẩm Địa – Nhân linh.

Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Của Phở Cồ Nam Định.

Phở Cồ – hay còn gọi là phở bò gia truyền họ Cồ – không chỉ là một món ăn, mà là một chương sử sống động của vùng đất Nam Định, nơi đất chiêm trũng, phù sa sông Hồng và bàn tay khéo léo của người dân đã nhào nặn nên một biểu tượng ẩm thực quốc hồn quốc túy. Sinh ra từ những năm đầu thế kỷ 20, giữa bối cảnh Nam Định là thủ phủ công nghiệp Đông Dương dưới thời Pháp thuộc, phở Cồ đã vượt qua bao thăng trầm lịch sử: từ những gánh hàng rong ven sông Đáy, qua chiến tranh, chia cắt, đến nay lan tỏa khắp năm châu. Hãy cùng lật giở từng trang sử ấy, để không chỉ hiểu mà còn cảm nhận được vị ngọt thanh của nước dùng như lời ru của đất mẹ, khiến bạn chỉ muốn xách balo lên đường ngay lập tức, ngồi bên quán cổ Vân Cù, hít hà mùi hành hoa quyện mùi nước dùng.

Giai Đoạn Hình Thành: Những Năm Đầu Thế Kỷ 20 – Từ "Xương Thừa" Đến Món Ăn Sinh Cơ (1908-1930).

Phở Cồ ra đời vào khoảng năm 1925, tại làng Vân Cù (nay thuộc xã Đồng Sơn, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định) – một ngôi làng nhỏ nép mình bên sông Đáy, nơi phù sa bồi đắp hàng thế kỷ đã nuôi dưỡng những thửa ruộng chiêm trũng và những bàn tay cần cù. Thời kỳ này, Nam Định là trung tâm công nghiệp lớn nhất Đông Dương, với Nhà máy Dệt Nam Định (xây dựng năm 1889) thu hút hàng ngàn công nhân từ khắp nơi đổ về. Những ca làm việc kéo dài từ tờ mờ sáng đến khuya khoắt đòi hỏi một món ăn no bụng, nóng hổi, rẻ tiền – và phở Cồ chính là câu trả lời hoàn hảo.

Người khai sinh ra phở Cồ là ông Cồ Hữu Vạng (hay còn gọi là cụ Cồ), một người con của dòng họ Cồ – dòng họ đông đúc nhất làng Vân Cù, chiếm đến 75 phần trăm những người rời quê làm nghề phở. Theo truyền khẩu từ các bô lão làng Vân Cù (như cụ Cồ Hữu Chêm, nay đã 89 tuổi, và ông Cồ Khắc Cải, 68 tuổi), phở không phải sáng tạo từ con số không. Làng Vân Cù vốn nổi tiếng với nghề tráng bánh phở từ bột gạo tám xoan địa phương, một nghề thủ công đã tồn tại từ thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 16-17), khi bánh phở được dùng làm lễ vật dâng vua. Kết hợp với tập quán ăn thịt bò ít ỏi của người Việt xưa – nơi xương bò thường được "tặng thêm" khi mua thịt – và nhu cầu phục vụ công nhân dệt may, hành khách tàu thủy tuyến Nam Định - Hà Nội, ông Vạng đã nấu nồi nước dùng đầu tiên từ xương bò ống ninh nhừ.

Hình ảnh đầu tiên của phở Cồ là những gánh hàng rong lủng lẳng bên sông Đáy: Một nồi nước dùng ninh từ xương bò cày già (nuôi ba năm trên đồng chiêm), bánh phở tráng tay từ gạo tám xoan vụ mùa 135 ngày, topping giản dị với hành hoa vườn nhà, rau thơm chùa Phổ Minh, và thịt bò tái mỏng tang ướp nước mắm làng Tùng. Không gia vị cầu kỳ như thảo quả hay hồi (đặc trưng phở Hà Nội sau này), phở Cồ giữ vị thanh trong, thơm thảo – ngọt từ xương tủy, dai mềm từ bánh phở, mộc mạc như đất Nam Định. Ông Vạng không chỉ bán phở cho công nhân địa phương mà còn gánh hàng lên Hà Nội lần đầu tiên năm 1925, bán ven đường tàu điện, cạnh tranh với những món ăn đường phố Pháp. Đó là lúc phở Cồ bắt đầu "thoát ly" khỏi làng quê, mang theo linh khí đất thiêng để chinh phục thủ đô.

Thời kỳ hình thành này đánh dấu sự giao thoa văn hóa: Phở Cồ chịu ảnh hưởng từ mì trường thỉnh (mì gà tây) của người Hoa di cư đến Nam Định đầu thế kỷ 20, nhưng được "Việt hóa" hoàn toàn bằng nguyên liệu địa phương. Từ một món ăn "tận dụng xương thừa", phở Cồ nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự quật cường: Dù lũ lụt chiêm trũng hay dịch tả hoành hành (như năm 1925), người Vân Cù vẫn dậy từ 3 giờ sáng, ninh nồi nước dùng 14 giờ trên bếp than tổ ong, biến nghịch cảnh thành cái no ấm áp cho đồng bào.

Giai Đoạn Phát Triển Và Cực Thịnh: Từ Gánh Hàng Rong Đến Thương Hiệu Quốc Gia (1930-1954).

Những năm 1930 đánh dấu sự bùng nổ của phở Cồ, khi dòng họ Cồ và các họ khác ở Vân Cù (họ Vũ, họ Phạm) rầm rộ di cư mang nghề đi khắp nơi. Hà Nội – "mảnh đất màu mỡ" với tầng lớp trung lưu Pháp-Việt – trở thành sân khấu đầu tiên. Ông Cồ Hữu Vạng dẫn đầu, theo sau là cụ Cồ Văn Chiêu (mở quán đầu tiên ở phố Hàng Đồng năm 1930, kê ghế vỉa hè cho khách ăn giữa mùa đông giá rét). Phở Cồ nhanh chóng vượt qua phở Thìn, phở Tư Lùn – những tên tuổi nức tiếng phố cổ – nhờ vị thanh đạm, không dầu mỡ, phù hợp khẩu vị người Bắc Bộ.

Đến thập niên 1940, phở Cồ lan tỏa Nam chí Bắc:

• Tại Hà Nội: Hàng trăm quán họ Cồ mọc lên, như Phở Cồ Chiêu (Hàng Đồng), Phở Cồ Thưởng (Thái Thịnh), Phở Cồ Cử (Thụy Khuê), Phở Cồ Hùng (Hàng Bột – bán đến 7,5 tạ bánh phở/ngày vào những năm 1950). Một quán ở Bát Đàn thậm chí có gốc họ Cồ, dù không treo biển.
• Về Nam Định: Quán gốc Vân Cù vẫn là "cái nôi", với các tiệm như Phở Cồ (2A Bà Triệu, Thành phố Nam Định) – nay đời thứ 4, do bà Nguyễn Thị Tím (72 tuổi) gìn giữ.
• Ra miền Nam và thế giới: Sau 1954, nhiều người Nam Định di cư vào Sài Gòn, mang phở Cồ theo, mở quán ở Chợ Lớn, rồi sang Mỹ, Pháp qua dòng người tị nạn.

Thời kỳ này, phở Cồ đạt cực thịnh nhờ bí quyết gia truyền: Nước dùng ninh từ xương ống bò địa phương (nuôi ba năm), không mì chính, chỉ gừng nướng và hành phi; bánh phở từ gạo tám xoan xay nước mưa, tráng trên chõ gỗ lim; thịt tái ướp nước mắm làng Tùng ba năm. Nó không chỉ là món ăn, mà là cầu nối cộng đồng: Công nhân dệt may ăn phở để no ca làm, hành khách tàu thủy ăn để ấm bụng giữa sông Hồng gió bắc, và du khách Pháp-Việt ăn để "nếm thử hồn Việt". Đến năm 1954, phở Cồ đã là thương hiệu quốc gia, với hàng trăm quán "gia truyền họ Cồ" từ Bắc vào Nam.

Giai Đoạn Biến Động Và Hiện Đại Hóa: Từ Bao Cấp Đến Di Sản Quốc Gia (1954-Nay).

Sau 1954, phở Cồ trải qua thời kỳ đầy biến động:

• 1954-1975: Chia cắt đất nước khiến nhiều quán họ Cồ ở miền Bắc đóng cửa vì thiếu nguyên liệu (xương bò khan hiếm do chiến tranh). Tuy nhiên, tinh thần bất khuất vẫn sống: Các cụ như Cồ Văn Chiêu "ngấp nghé mở lại" quán ven vỉa hè Hàng Đồng, phục vụ bộ đội và dân nghèo. Ở miền Nam, phở Cồ hòa quyện với phở Sài Gòn, tạo nên biến tấu "phở bò sốt vang" (thịt nạm từ ức bò, luộc chín rồi ướp gia vị).
• 1975-2000: Thời bao cấp, phở Cồ ở Nam Định vẫn tồn tại qua các quán nhỏ như Phở Cụ Tặng (TP Nam Định) – mở từ thời Pháp thuộc, nay đời thứ ba, với nước dùng ninh từ xương ống và đuôi bò, không thảo quả quế hồi. Đây là địa chỉ quen thuộc của người Thành Nam, bán chỉ 5.000 đồng/bát vào những năm 1990.

Từ năm 2000, phở Cồ hiện đại hóa và toàn cầu hóa:

• Năm 2011: CNN (Mỹ) xếp phở Việt (bao gồm phở Cồ) vào 50 món ăn ngon nhất thế giới, bên cạnh gỏi cuốn.
• Năm 2017: Ngày 12/12 trở thành "Ngày của Phở", với Festival Phở tại Vân Cù – nơi các bô lão họ Cồ (như cụ Cồ Việt Hùng, 90 tuổi) bật mí bí quyết: "Bánh phở ngon phải từ gạo mới, nước sạch, nhiệt độ phù hợp".
• Năm 2024: Phở Nam Định (đại diện là phở Cồ) được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, bên cạnh phở Hà Nội và mì Quảng. Acecook Việt Nam sản xuất phở ăn liền từ bột gạo tám xoan, xuất khẩu sang 42 nước, sử dụng 20.000 tấn gạo/năm.

Ngày nay, phở Cồ vẫn giữ hồn cốt: Hàng trăm quán "gia truyền họ Cồ" ở Hà Nội (chỉ khoảng 30 quán thật sự nguyên bản), Nam Định (như Phở Cồ 2A Bà Triệu), và hải ngoại. Dù có biến tấu (phở áp chảo, phở chấm xíu), vị thanh đạm vẫn là dấu ấn: Nước dùng ninh 14 giờ, bánh dai mềm, thịt tái ngọt tự nhiên. Nhưng thách thức lớn là hàng giả mạo danh – nhiều quán treo biển "Phở Cồ" mà không phải họ Cồ thật, làm phai mờ hương vị gốc.

2.Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Của Phở Cụ Tặng Hàng Tiện.

Phở Cụ Tặng – một trong những địa chỉ phở gia truyền lâu đời nhất Nam Định – là biểu tượng của sự mộc mạc, kiên cường giữa lòng Thành Nam, nơi hương vị thanh đạm từ xương bò ninh nhừ không chỉ nuôi sống bao thế hệ mà còn nuôi dưỡng linh hồn đất chiêm trũng. Nằm lọt thỏm trên con phố Hàng Tiện sầm uất (nay số 23 Hàng Tiện, TP Nam Định), quán phở nhỏ bé chỉ vỏn vẹn 18m vuông với vài chiếc bàn vỉa hè, nhưng mỗi ngày vẫn bán hết 500-800 bát phở, thu hút từ công nhân dệt may đến du khách bốn phương. Sinh ra từ những năm kháng chiến chống Pháp, phở Cụ Tặng đã vượt qua bao gian khổ: từ gánh hàng rong ven sông Đáy, qua thời bao cấp khan hiếm nguyên liệu, đến nay trở thành di sản sống của Nam Định – được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2024 (cùng với phở Hà Nội). Hãy cùng lật giở từng trang sử ấy, để bạn không chỉ biết mà còn thèm thuồng ngay một bát phở nóng hổi, khói nghi ngút, nước dùng ngọt lịm tan trên đầu lưỡi, và chỉ muốn lao ngay về Hàng Tiện, ngồi bên bàn gỗ cũ kỹ, nghe tiếng xèo xèo thịt tái chạm nước dùng.

Giai Đoạn Hình Thành: Những Năm Kháng Chiến Chống Pháp – Từ Gánh Hàng Rong Đến Nồi Nước Dùng "No Ấm" (1947-1954).

Phở Cụ Tặng ra đời năm 1947, giữa bối cảnh Nam Định – thủ phủ dệt may Đông Dương đang sôi sục kháng chiến chống Pháp. Người khai xướng là cụ Tặng (tên đầy đủ Vũ Thị Tặng, sinh năm 1910 tại làng Vân Cù, Nam Trực – cái nôi phở Nam Định), một người phụ nữ quật cường, xuất thân từ dòng họ Vũ – họ đã góp phần lan tỏa phở Vân Cù ra khắp nơi từ đầu thế kỷ 20. Thời kỳ này, Nam Định là trung tâm công nghiệp lớn nhất miền Bắc, với Nhà máy Dệt Nam Định (xây dựng 1889) thu hút hàng ngàn công nhân từ các làng quê đổ về. Nhưng chiến tranh khiến thực phẩm khan hiếm: thịt bò hiếm hoi, gạo tám xoan chỉ còn vụ mùa lúa chiêm, và dân tình đói kém giữa bom đạn.

Cụ Tặng – khi ấy mới ngoài 30 tuổi – bắt đầu từ một gánh hàng rong nhỏ tại số 92 Hàng Tiện (nay là khu phố cổ sầm uất của Thành phố Nam Định). Bà học nghề phở từ quê nhà Vân Cù, nơi phở đã manh nha từ những năm 1920 với nồi canh xương cua, xương lợn, rồi chuyển sang xương bò để tận dụng "phần thừa" khi mua thịt. Bí quyết đầu tiên của cụ Tặng là nồi nước dùng ninh từ xương ống bò, xương đuôi bò và xương lợn – ninh nhừ suốt 10-12 giờ trên bếp củi rơm, không dùng thảo quả, quế hồi (như phở Hà Nội sau này), chỉ thêm gừng nướng khử mùi và hành phi thơm lừng. Bánh phở mỏng mềm dẻo từ gạo tám xoan địa phương, topping giản dị: thịt bò tái lăn, rau thơm vườn nhà, và một chút nước mắm cốt làng Tùng (Nghĩa Hưng) để tạo vị đậm đà đặc trưng Nam Định.

Gánh phở của cụ Tặng không chỉ bán cho công nhân dệt may ca sáng, mà còn là "cứu cánh" cho bộ đội và dân nghèo: Một bát phở giá chỉ 2-3 xu, nóng hổi giữa mùa đông giá rét, khói nghi ngút bốc lên như hơi ấm quê hương. Bà thường gánh hàng rong dọc phố Hàng Tiện, bán cho những người lao động vội vã trước khi vào ca máy dệt, hoặc cho du kích ẩn náu giữa bom rơi. Theo lời kể của bà Lê Thị Thu Hà (cháu ngoại cụ Tặng, nay 55 tuổi, đời thứ ba), cụ Tặng đã "nuôi sống cả xóm" qua những nồi phở ấy, biến cái đói kháng chiến thành cái no tinh thần. Năm 1950, quán chuyển về số 21 Hàng Tiện, mở rộng thành tiệm nhỏ với vài chiếc bàn gỗ, nhưng vẫn giữ nguyên công thức: nước dùng trong veo, không đục, ngọt từ xương tủy tự nhiên, bánh phở "mịn mướt" quyện chặt, và món đặc trưng phở bò áp chảo (thịt bò xào tái với rau cải, cà chua, rau cần, hành tây) – sáng tạo của cụ Tặng để tiết kiệm thịt trong thời chiến.

Thời kỳ hình thành này, phở Cụ Tặng chịu ảnh hưởng từ phở Vân Cù gốc: Thanh đạm, mộc mạc, khác hẳn phở Hà Nội sau này (đậm gia vị). Nó là biểu tượng của người phụ nữ Nam Định: chân chất, chịu thương chịu khó, như cụ Tặng dậy từ 4 giờ sáng ninh nồi, giữa tiếng máy bay Pháp gầm rú.

Giai Đoạn Phát Triển Và Cực Thịnh: Thời Bao Cấp Và Hồi Sinh (1954-1990).

Sau 1954, phở Cụ Tặng tiếp tục là địa chỉ quen thuộc của Thành Nam, nhưng phải đối mặt với thời kỳ bao cấp khắc nghiệt. Nguyên liệu khan hiếm: Xương bò được phân phối theo tem phiếu, gạo tám xoan chỉ còn vụ mùa ngắn ngày, và quán phải "chia khẩu phần" cho khách quen. Dù vậy, cụ Tặng (nay đã ngoài 50) vẫn giữ quán tại số 21 Hàng Tiện, mở cửa hai ca: sáng từ 6h-9h và chiều 16h30-18h, bán chỉ 200-300 bát/ngày. Bà truyền nghề cho con gái (đời thứ hai), nhấn mạnh: "Nồi nước dùng phải ninh đủ giờ, vớt xương sớm để nước trong, không đục" – bí quyết giữ vị thanh đạm, không cần mì chính hay gia vị công nghiệp.

Những năm 1960-1970, giữa chiến tranh chống Mỹ, phở Cụ Tặng trở thành "món ăn tinh thần": Công nhân Nhà máy Dệt ăn để no ca làm, bộ đội về phép ăn để nhớ quê. Quán nhỏ hẹp, chỉ 18m vuông với 2 bàn vỉa hè và 4 bàn trong nhà, nhưng tiếng thơm lan xa – du khách miền Nam di cư về thăm quê thường ghé, mang theo câu chuyện phở Cụ Tặng như "hồn Nam Định giữa bom đạn". Đến 1975, sau thống nhất, quán chuyển về số 23 Hàng Tiện (vị trí hiện nay), và đời thứ hai (con gái cụ Tặng) mở rộng menu với phở bò tái lăn – thịt bò xào nhanh với hành tây, giữ độ tươi ngon.

Thời kỳ cực thịnh đến những năm 1980-1990: Đổi Mới 1986 mang lại nguyên liệu dồi dào hơn, quán bán 500 bát/ngày, trở thành địa chỉ "không thể bỏ lỡ" cho du lịch Nam Định. Phở Cụ Tặng được nhắc trong các tài liệu địa phương như "món ăn đặc sản Thành Nam", với vị ngọt tự nhiên từ xương đuôi bò ninh nhừ, bánh phở "mềm ngậy" quyện nước dùng, và khói phở "nghi ngút đến miếng cuối cùng". Nó không chỉ nuôi thân, mà kết nối cộng đồng: Khách quen từ thời cụ Tặng vẫn ghé, kể chuyện xưa bên bát phở nóng.

Giai Đoạn Hiện Đại Hóa Và Di Sản: Từ Quán Nhỏ Đến Biểu Tượng Quốc Gia (1990-Nay).

Từ những năm 1990, phở Cụ Tặng hiện đại hóa dưới bàn tay đời thứ ba: Bà Lê Thị Thu Hà – cháu ngoại cụ Tặng, tiếp quản từ năm 2000 – giữ nguyên công thức gia truyền nhưng thêm biến tấu hiện đại như phở áp chảo (thịt bò xào với rau cần, cà chua), phù hợp khẩu vị trẻ. Quán vẫn mở hai ca, bán 600-800 bát/ngày, với giá bình dân (khoảng 30.000-50.000 việt nam đồng/bát năm 2025), thu hút du khách từ Hà Nội, Sài Gòn. Bà Hà, với "nhan sắc mặn mòi" và tay nghề thoăn thoắt, thường kể: "Cụ ngoại dạy: Phở phải có tâm, nước dùng phải trong như suối, ngọt như tình người".

Năm 2011, CNN xếp phở Việt (bao gồm phở Nam Định) vào 50 món ăn ngon nhất thế giới. Năm 2017, 12/12 trở thành Ngày của Phở, với Festival tại Nam Định – phở Cụ Tặng là "ngôi sao" địa phương. Đỉnh cao là năm 2024: Phở Nam Định (đại diện phở Cụ Tặng) được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, bên cạnh phở Hà Nội, khẳng định vị thế "cái nôi phở" của Nam Định. Hiện nay, quán là điểm check-in du lịch, xuất hiện trong sách "Trăm năm phở Việt" (2022), và được Acecook Việt Nam lấy cảm hứng làm phở ăn liền từ gạo tám xoan.

Thách thức lớn là giữ gìn giữa đô thị hóa: Nguyên liệu phải từ nguồn địa phương (xương bò nuôi ba năm), tránh hàng giả mạo danh. Nhưng phở Cụ Tặng vẫn là di sản sống: Thanh đạm, mộc mạc, khác phở Hà Nội (trong, thanh) bằng vị đậm nước mắm cốt, bánh mỏng dẻo hơn.

Giá Trị Và Di Sản: Tại Sao Phở Cụ Tặng Làm Bạn Muốn Về Ngay Nam Định.

Phở Cụ Tặng không chỉ là món ăn, mà là hồn cốt Thành Nam – quật cường như cụ Tặng gánh hàng rong thời chiến, ấm áp như nồi nước dùng ninh nhừ giữa bao cấp, bền vững như dòng họ ba đời giữ nghề. Nó đại diện cho tinh thần phụ nữ Nam Định: Chịu thương, khéo léo, biến nghịch cảnh thành hương vị. Năm 2025, khi Nam Định hướng tới trung tâm vùng, phở Cụ Tặng nhắc nhở: Ẩm thực là cách giữ hồn dân tộc – thanh đạm giữa thời đại hối hả.

Phở Cồ không chỉ là món ăn, mà là di sản sống của Nam Định – quật cường như triều Trần, mộc mạc như sông Đáy, quyết đoán như người dệt may Thành Nam. Nó đại diện cho tinh thần di cư và sáng tạo: Từ gánh rong Vân Cù đến quán sang trọng thế giới, phở Cồ nuôi dưỡng hàng triệu bữa ăn gia đình, kết nối cộng đồng Việt kiều. Năm 2024, khi được công nhận di sản, phở Cồ nhắc nhở: Ẩm thực là cách giữ hồn dân tộc – thanh đạm giữa thời đại nhanh chóng.

Hỡi bạn lữ hành! Hãy về Vân Cù ngay hôm nay. Ngồi bên quán Phở Cồ gốc, hít hà mùi hương thơm của phở từ 3 giờ sáng, cắn miếng bánh phở dai ngọt từ gạo tám xoan, uống thìa nước dùng ấm áp như vòng tay mẹ – bạn sẽ hiểu, phở Cồ không phải ăn, mà là về nhà. Nam Định đang chờ, với một bát phở nóng hổi và câu chuyện ngàn năm.

(Tư liệu điền dã Điện Bà Tây Ninh, kết hợp sử liệu làng Vân Cù và các bô lão họ Cồ, 2023-2025.).

Hãy tưởng tượng: Một buổi sáng se lạnh, bạn ngồi bên quán phở Cồ, hơi nóng bốc lên nghi ngút, mùi hành hoa, mùi thịt bò tái chạm nước dùng xèo xèo, một thìa nước dùng ngọt lịm tan trên đầu lưỡi – bạn đang uống cả đất trời Nam Định.

Phở Nam Định – không phải ăn. Là uống quê hương. Một thìa – ngọt như đất mẹ. Một miếng – ấm như tình người.

3.Bún Chân Giò Tăm – Hồn Lao Động "Giả Cầy" Của Thành Nam.

(Phố Máy Tơ, TP Nam Định – 5 giờ sáng, tiếng xèo xèo thịt thui trên than hồng).

Bún chân giò tăm Nam Định – món "giả cầy" độc đáo, hấp dẫn không ngấy – sinh ra từ những năm 2000, khi người dân Thành Nam sáng tạo để gợi vị thịt cầy mà không dùng thịt cầy, giữa bối cảnh Nam Định là thủ phủ dệt may sôi động. Quán đầu tiên nổi tiếng ở phố Máy Tơ (nay đã hơn 20 năm, mở thêm chi nhánh Hà Nội), nơi công nhân ca sáng xếp hàng dài, hít hà mùi riềng mẻ thơm phức từ nồi ninh sôi sùng sục.

Sợi bún nhỏ dai như bánh đa, chỉ bằng nửa sợi bún thường, làm từ gạo tám xoan làng Tăm (Mỹ Lộc) – tráng tay mỏng tang, dai mềm không nát. Phần topping: chân giò tăm – bắp chân giò lợn thui bì để lộ đoạn xương nhỏ như que tăm (mỗi chân lợn chỉ có một chiếc, nên hiếm và quý), tẩm ướp riềng mẻ đậm đà, ninh chín ngấm gia vị, thịt mềm dai không dai như chân giò thường, nhiều nạc ít mỡ bì, không hề béo ngấy. Thêm viên mọc giòn tan với sụn thơm lừng, hành lá xanh mướt cho đẹp mắt và dậy mùi, chan nước dùng ngọt đậm từ xương ninh nhừ.

Thoạt nhìn tưởng bún giả cầy, nhưng hương vị cuốn hút riêng: Thịt thơm lừng riềng mẻ, mọc viên giòn giòn hòa quyện nước dùng "nịnh miệng", giàu collagen tự nhiên tốt cho da, cơ bắp, xương khớp – hơn hẳn bún thang hay bún gà. Một bát bún nóng hổi giữa ca làm sáng – lời chào của mẹ khi con về nhà, tiếng cười đồng nghiệp chen chúc bàn vỉa hè, sức mạnh để tiếp tục ca dệt.

4.Bánh Cuốn Làng Kênh – Mỏng Tang Như Mây Trời.

(Làng Kênh, Trực Ninh – 5 giờ sáng, tiếng chõ gỗ lim xèo xèo).

Từ thời Lê Trung Hưng, làng Kênh đã nổi tiếng tráng bánh dâng vua. Bà Nguyễn Thị Lan, 65 tuổi, đời thứ 5, vẫn dậy từ 4 giờ sáng, ngâm gạo tám xoan 12 giờ, xay bằng cối đá 100 năm tuổi. Bột mịn như sữa, tráng trên chõ gỗ lim 70 năm, tấm bánh mỏng 0.3mm, ánh sáng xuyên qua, nhân thịt lợn đen xay nhuyễn với nấm hương rừng Giao Thủy. Nước chấm pha nước mắm làng Tùng với tỏi Lý Nhân, hành phi vàng óng.

Mỗi tấm bánh là tác phẩm nghệ thuật sống – khéo léo, tinh tế, nhưng không phô trương. Bà Lan kể: “Tráng bánh phải có tâm, bánh mới mỏng, mới ngon.” Một miếng bánh cuốn, nóng hổi, mềm mại, nhân thịt thơm lừng, nước chấm chua ngọt – lời dạy thầm lặng của người phụ nữ Việt: sống phải nhẹ nhàng, nhưng sâu lắng.

Bánh cuốn – không phải ăn. Là chạm vào mây. Mỏng tang – trăm năm khéo. Thơm lừng – ngàn năm thương.

5.Nem Chua Yên Mạc – Chua Ngọt Linh Hồn Làng.

(Làng Yên Mạc, Ý Yên – 7 ngày lên men trong lá chuối).

Từ thời Trần, nem Yên Mạc đã dâng vua, gọi là “thịt sống lên men”. Ông Trần Văn Hùng, 68 tuổi, đời thứ 4, vẫn gói nem bằng tay, thịt lợn đen nuôi 18 tháng trên đồng chiêm, bì luộc 3 giờ, thính gạo tám xoan rang vàng trên chảo gang, lá ổi rừng Mai Độ. 7 ngày lên men tự nhiên trong lá chuối – 7 ngày chờ đợi của tình làng nghĩa xóm.

Mở lá chuối, nem chua ngọt quyện, thịt hồng tươi, bì giòn tan, thính thơm lừng – tuổi thơ gói trong lá chuối. Ông Hùng kể: “Nem ngon là nem có hồn làng.” Một miếng nem, chua ngọt tan trên đầu lưỡi, là lời nhắn gửi của ông bà: giữ gìn truyền thống, dù thời đại đổi thay.

Nem Yên Mạc – không phải ăn. Là uống tuổi thơ. Chua ngọt – trăm năm nhớ. Lá ổi – ngàn năm thương.

6.Cá Kho Làng Vũ – Nồng Nàn Niêu Đất.

(Làng Vũ, Nam Trực – 12 giờ lửa liu riu trên bếp rơm).

Từ thời Hồng Đức, cá kho làng Vũ đã dâng vua Lê. Bà Trần Thị Hảo, 70 tuổi, đời thứ 6, vẫn kho cá trong niêu đất Bồ Thái 200 năm tuổi. Cá trắm đen sông Đáy 5-7kg, gừng Giao Thủy, riềng Nam Trực, nước mắm làng Tùng. Kho 12 giờ trên bếp rơm, nước kho đặc sệt, thấm vào từng thớ cá, thịt cá săn chắc, xương mềm tan.

Một miếng cá kho, nồng nàn, đậm đà, là câu chuyện gia đình bên mâm cơm, là lời dạy của cha ông: sống phải có gốc, có rễ. Bà Hảo kể: “Kho 12 giờ, cá thấm cả hồn sông.”

Cá kho làng Vũ – không phải ăn. Là uống đất trời. Nồng nàn – trăm năm lửa. Niêu đất – ngàn năm thiêng.

7.Tổng Kết – Di Sản Sống Của Linh Khí Nam Định.

Những món ăn này không chỉ là thực phẩm, mà là di sản sống:

·       Phở Cồ không chỉ là món ăn, mà là di sản sống của Nam Định – quật cường như triều Trần, mộc mạc như sông Đáy, quyết đoán như người dệt may Thành Nam. Nó đại diện cho tinh thần di cư và sáng tạo: Từ gánh rong Vân Cù đến quán sang trọng thế giới, phở Cồ nuôi dưỡng hàng triệu bữa ăn gia đình, kết nối cộng đồng Việt kiều. Năm 2024, khi được công nhận di sản, phở Cồ nhắc nhở: Ẩm thực là cách giữ hồn dân tộc – thanh đạm giữa thời đại nhanh chóng.

• Bún chân giò tăm – sức sống giả cầy, tiếng cười ca sáng.
• Bánh cuốn – bàn tay khéo léo, lời dạy thầm lặng.
• Nem Yên Mạc – tuổi thơ lá chuối, tình làng nghĩa xóm.
• Cá kho làng Vũ – niêu đất 200 năm, lời dạy cha ông.

Tất cả ngưng đọng hồn dân tộc Việt trong từng hương vị: mộc mạc, chân chất, nhưng sâu lắng, bền vững.

Ẩm thực Nam Định – không phải ăn. Là uống linh khí đất trời. Một thìa – trăm năm hồn Việt. Một miếng – ngàn năm thiêng liêng.

3/Gạo Tám Xoan Và Làng Nghề – Hồn Cốt Bàn Tay Vàng.

Nam Định – miền đất phù sa sông Hồng bồi đắp, nơi hạt gạo tám xoan và bàn tay thợ làng nghề đã hun đúc nên những tinh hoa khiến người ta chỉ cần nghĩ đến thôi đã thấy mùi thơm cốm non lan tỏa, vị dẻo ngọt tan trên đầu lưỡi, và lòng dâng trào nỗi nhớ quê hương da diết. Gạo tám xoan không chỉ là hạt ngọc tiến vua, mà còn là linh hồn của đồng chiêm, nơi 135 ngày chờ đợi dưới mưa phùn gió bấc đã ngấm vào từng thớ hạt.

Gạo Tám Xoan – Hạt Ngọc Tiến Vua Từ Đồng Chiêm Xưa Nay.

Gạo tám xoan – "hạt ngọc trời" của Hải Hậu, Nam Định – không phải giống lúa sinh ra từ phòng thí nghiệm hiện đại, mà là di sản sống từ thuở hồng hoang, nơi phù sa sông Ninh Cơ (nhánh sông Hồng) bồi đắp qua bao thế kỷ, nuôi dưỡng những hạt gạo thon dài, trắng ngần, thơm lừng như lời thì thầm của đất mẹ. Hãy tưởng tượng: Một hạt gạo nhỏ bé, vẹo một đầu như khuôn mặt trái xoan e ấp, được gieo vào tháng Năm âm lịch, chờ đợi 135-150 ngày dưới nắng gió chiêm trũng, gặt vào tháng Mười khi trăng rằm treo lơ lửng – một vụ duy nhất mỗi năm, chỉ 50kg/sào, khiến nó trở thành báu vật hiếm hoi, khiến bạn chỉ muốn về ngay cánh đồng Hải Đường, Hải Toàn, cầm nắm những bông lúa chín vàng óng, hít hà mùi cốm non quyện gió bấc.

Lịch sử xưa – Từ "Gạo Tiến Vua" Đến Đặc Sản Phong Kiến.

 Nguồn gốc gạo tám xoan có thể truy vết từ thời tiền sử Đông Sơn (hơn 2.500 năm trước), khi những hạt gạo carbon hóa được khai quật tại núi Mai Độ (Ý Yên, Nam Định) – chứng nhân cho cư dân tiền sử từ rừng núi tiến xuống đồng bằng, khai phá vùng chiêm trũng bằng giống lúa cổ truyền. Đến thời phong kiến (thế kỷ 10-19), gạo tám xoan Hải Hậu nổi danh là "gạo tiến vua", được cung tiến triều đình các triều Lý, Trần, Lê – dùng trong lễ Tết, giỗ tổ, chiêu đãi thượng khách, hoặc làm quà biếu quan lại. Tại Xuân Đài (Xuân Trường, Nam Định), giống "tám ấp bẹ" (một biến thể tám xoan) chỉ trồng ở làng An Phú, thậm chí vua chúa cũng hiếm khi dùng thường xuyên, chỉ dành cho dịp đại lễ cúng tế đất trời. Năm 1935, nhà nông học Pháp René Dumont đã nghiên cứu kỹ lưỡng tại Hải Hậu, ca ngợi hạt gạo dài, trong suốt, thơm riêng biệt – không loại gạo nào sánh bằng. Thời ấy, gạo tám xoan là biểu tượng phồn thực, dâng Thánh Mẫu Phủ Dầy hay vua Trần, với vụ mùa 6 tháng (gieo tháng 6 âm lịch, gặt tháng 11), cây thân cao, bông dài nhiều hạt, trồng trên đất bùn pha cát ven sông, bón phân hữu cơ từ lá xoan – tạo nên lớp cám xanh ngọc, giàu vitamin, khoáng chất, protein. Cơm nấu bằng xoong gang, bếp củi: thơm lừng ba bốn nhà ngửi thấy, dẻo ngọt, nguội vẫn không khô – như lời cụ ông Dự kể bên chảo gang: "Ăn cơm tám xoan xưa, như ăn mây trắng sông Hồng."

Lịch sử nay – Phục Tráng Và Thách Thức Giữ Hồn.

Sau 1954, gạo tám xoan suýt mai một vì năng suất thấp (2 tấn/ha), dễ đổ ngã, bệnh hại – thay bằng giống Bắc Thơm 7 (Trung Quốc) năng suất cao hơn. Đến những năm 2000, diện tích chỉ còn 70ha (từ 1.000 ha đỉnh cao thập niên 1990), tập trung Hải Đường, Hải Toàn, sản lượng 200 tấn/năm. Năm 2004, Hiệp hội Gạo Tám Xoan Hải Hậu ra đời để bảo vệ thương hiệu. Năm 2007, Cục Sở hữu Trí tuệ cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý cho "Gạo tám xoan Hải Hậu". Năm 2021, "cha đẻ gạo ST25" Hồ Quang Cua hỗ trợ phục tráng giống, tạo ra "Tiến Vua" – lai từ tám xoan, giữ mùi thơm cốm Bắc Bộ. Nay, gạo được trồng VietGAP, hữu cơ, xuất khẩu sang Nhật, Úc; giá 12.500-18.000 Việt nam đồng /kg, dùng trong du lịch: Festival Gạo Tám Xoan hàng năm tại Hải Hậu, hay gói quà biếu từ bánh nhãn, nem nắm. Nhưng thách thức vẫn còn: Hàng giả pha tạp chất tràn lan, biến đổi khí hậu làm vụ mùa khó khăn – khiến người ta càng trân quý những hạt gạo chính gốc, rang chảo gang bên sông Ninh Cơ.

Đánh Giá Chất Lượng Gạo Tám Xoan Xưa Và Nay.

Xưa (thời phong kiến đến 1990): Hoàng kim của hương vị – vụ 135-150 ngày, cây thân cao, hạt dài thon (dài hơn 7mm), trắng ngần hơi xanh (lớp cám nguyên vẹn), thơm cốm non nồng nàn (do đạm cao từ đất pha cát, bón lá xoan hữu cơ). Cơm dẻo dai, ngọt tự nhiên (protein 8-10 phần trăm, vitamin B1 cao), nguội 5-6 giờ vẫn thơm, không khô – "ngọt nhất lúc mới gặt, cắn thóc còn sữa". Nấu xoong gang bếp củi: thơm ba nhà, no không đầy bụng, giàu dinh dưỡng (khoáng chất vi lượng, năng lượng cao). Ông Cua (cha đẻ ST25) từng thử: "Xưa ngon nhất thế giới, nhưng cách đây 10 năm còn dở ẹc vì thoái hóa".

Nay (sau phục tráng 2007): Giữ hồn nhưng chưa bằng xưa – vụ 120-135 ngày (ngắn hơn để chống sâu bệnh), hạt vẫn dài trong (6-7mm), thơm dịu (hương cốm + lá dứa lai), dẻo ngọt (protein 7-9 phần trăm), nhưng ít nồng nàn hơn do giống lai, phân hóa học (dù VietGAP giảm thiểu). Cơm ngon nóng, nguội vẫn dẻo nhưng "không còn hồn" – theo ông Dự, 78 tuổi: "Gạo nay ngon đấy, nhưng thiếu linh khí mưa phùn gió bấc xưa". Ưu điểm: An toàn hơn (hữu cơ), năng suất ổn định (2-2.5 tấn/ha), giá trị kinh tế cao (xuất khẩu). Nhược điểm: Dễ lẫn giả (hạt ngắn, đục, không thơm), diện tích giảm (chỉ 50-70ha), phụ thuộc thời tiết. Tổng thể: Xưa 10/10 (hồn cốt), nay 8/10 (tiện lợi, nhưng mất dần vị nguyên sơ) – như Tiến Vua lai ST25: Ngon hơn Bắc Thơm 7, nhưng chưa đạt "mây trắng sông Hồng".

Hãy tưởng tượng: Một bữa cơm gia đình bên sông Ninh Cơ, cơm tám xoan nóng hổi dẻo thơm, chan canh cua rau đay, kèm nem Yên Mạc – vị ngọt tan, mùi cốm quyện, khiến bạn quên hết mệt mỏi phố thị. Về Hải Hậu ngay, cầm nắm gạo rang chảo gang, nghe ông Dự kể chuyện tiến vua – bạn sẽ nghiện mãi không thôi.

Kiên trì như lúa tám xoan chờ 135 ngày, tinh xảo như chạm gỗ La Xuyên, bền bỉ như đồng Tống Xá.

Hãy tưởng tượng: Một bữa cơm gia đình, cơm tám xoan nóng hổi, bên niêu cá kho làng Vũ, bát nem Yên Mạc – mùi thơm quyện vào nhau, như tiếng cười vang trong ngôi nhà cổ Kim Thái.

Tám xoan và làng nghề – không phải sản phẩm. Là hơi thở quê hương. Hạt cơm – ngọt đất. Tay thợ – ấm lòng.

Gạo tám xoan và làng nghề – không phải sản phẩm. Là hơi thở quê hương. Hạt cơm – ngọt đất xưa nay. Tay thợ – ấm lòng muôn đời.

 4/Làng Nghề Tống Xá Và La Xuyên – Bàn Tay Vàng Biến Đất Thành Hồn.

Làng nghề Tống Xá đúc đồng, La Xuyên chạm gỗ – là bàn tay vàng của người thợ, biến đất sét, gỗ lim thành những kiệt tác sống động, từ tượng Phật nặng 50 tấn đến hoành phi câu đối ấm áp nhà thờ tổ. Hãy cùng lật giở lịch sử xưa nay, để bạn không chỉ biết mà còn thèm thuồng ngay một nắm gạo rang chảo gang, một bộ bàn ghế chạm rồng phượng, và chỉ muốn lao ngay về Ý Yên, ngồi bên lò đúc Tống Xá, hít hà mùi đồng nóng chảy, hay vuốt ve vân gỗ La Xuyên mịn màng như da em bé.

Làng nghề Tống Xá đúc đồng, La Xuyên chạm gỗ – hai bàn tay vàng của Ý Yên – là nơi đất sét, gỗ lim sống dậy thành rồng phượng, tượng Phật, hoành phi – lịch sử hơn 900-1.000 năm, từ thời Đinh-Lê đến nay, biến vùng quê nghèo thành "ngôi làng trăm tỷ phú", nơi bạn chỉ muốn về ngay, ngồi bên lò đúc nóng bỏng, vuốt ve vân gỗ mịn màng, hít hà mùi đồng chảy, gỗ bào.

Lịch Sử Xưa – Từ Tổ Nghề Đến Kiệt Tác Triều Đại.

 Tống Xá (đúc đồng): Hơn 900 năm (thế kỷ 12), do Thiền sư Nguyễn Minh Không (thế kỷ 11) truyền nghề khi đi qua làng Yên Xá (nay thị trấn Lâm, Ý Yên). Thấy đất phù sa thích hợp làm khuôn, dân thuần phác, ông dạy đúc kim loại – từ đồ gia dụng (nồi, chảo) đến tượng thờ. Thời phong kiến, thợ Tống Xá tham gia đúc chuông chùa, tượng vua chúa; triều Trần dùng làm vũ khí. Ông tổ Nguyễn Chí Thành tu sửa chùa Cổ Liêu Tự, dân lập đền thờ Thánh Tổ. Lễ hội 12/2 âm lịch tôn vinh, nay là di sản phi vật thể quốc gia (2019).

La Xuyên (chạm gỗ).

 Hơn 1.000 năm (thế kỷ 10, thời Đinh-Lê), do tướng quân Ninh Hữu Hưng (sinh 936, quê Gia Viễn, Ninh Bình) về lập ấp Yên Ninh (nay xã Yên Ninh, Ý Yên). Ông – vị tổ nghề mộc Việt – được vua Đinh phong Công Tượng Lục Phủ Giám Sát Đại Tướng Quân, truyền chạm khắc cho dân làng. Thời Lê, thợ La Xuyên xây cung thất, đền đài; chạm phù điêu đình làng, tượng Phật chùa Keo. Lễ hội La Xuyên (10-15 Giêng âm) tôn vinh, với múa lân, hát chèo – nay thuộc cụm công nghiệp Yên Ninh.

Lịch Sử Nay – Hiện Đại Hóa Và Tỏa Sáng Toàn Cầu.

Sau 1954, cả hai làng suýt mai một vì chiến tranh, bao cấp – nhưng hồi sinh từ 1986 Đổi Mới.

Tống Xá: Từ 2000, áp dụng công nghệ 3D/4D, đúc tượng lớn: Tượng đài Điện Biên Phủ (16.2m, 220 tấn, 1954 kỉ niệm); 14 tượng vua Trần (Đền Trần); Phật Như Lai 50 tấn (Bái Đính); xuất khẩu Lào, Campuchia. Nay 100 phần trăm hộ làm nghề, doanh thu tỷ phú, lễ hội 2024 thu hút 10.000 du khách.

La Xuyên: Từ 1990, cụm công nghiệp 6ha, sản xuất bàn ghế, tủ thờ xuất Úc, Nhật; chạm rồng phượng tinh xảo. Doanh nghiệp Hiền Oanh sản xuất hàng trăm bộ/tháng, giá thuê đất cao nhưng du lịch phát triển (kết nối Vạn Điểm). Thách thức: Ô nhiễm mùn cưa, nhưng nay xanh hơn nhờ VietGAP.

Hãy tưởng tượng: Bên lò Tống Xá, đồng nóng chảy róc rách như sông Đáy, nghệ nhân đúc tượng Bác Hồ – mùi kim loại quyện khói lửa. Hay La Xuyên, dao bào gỗ lim kêu xoẹt xoẹt, vân gỗ hiện rồng bay – ngồi bên bộ bàn ghế chạm, nhấp trà, nghe chuyện tổ nghề. Về Ý Yên ngay, chạm tay vào bàn tay vàng ấy – bạn sẽ mang về không chỉ sản phẩm, mà cả hồn cốt Nam Định.

5/Tổng kết Di sản Văn hóa: Trụ cột Âm Dương, Thiên Địa Nhân.

Nam Định là long mạch Thiên – Địa – Nhân hợp nhất: Thiên (tín ngưỡng Mẫu), Địa (phù sa chiêm trũng), Nhân (kẻ sĩ khoa bảng) – Âm Dương cân bằng, tạo nên Minh triết trị quốc.

Di sản Trần – Trụ cột Chính trị/Quân sự.

Tư tưởng “Khoan thư sức dân” của Trần Hưng Đạo không chỉ là quân sự, mà là Dịch lý trị quốc:

• Nhân là gốc: Dân no thì nước mạnh – như Thổ (dân) sinh Kim (quân đội).
• Lễ Khai Ấn Đền Trần là biểu tượng Khai mở Sinh khí: Mỗi con ấn là lời thề của cha ông – trí tuệ và sức mạnh cho con cháu.

Di sản Tâm linh – Trụ cột Tín ngưỡng/Văn hóa.

Phủ Dầy và Thánh Mẫu Liễu Hạnh là Địa Linh – Mẫu Tính Nam Định:

• Âm (Mẫu) cân bằng Dương (Trần) – tín ngưỡng Mẫu là máu thịt, là sức mạnh vô hình của người phụ nữ Việt.
• Chùa Keo Hành Thiện – trung tâm Phật giáo – kết hợp Phật – Nho: làng khoa bảng sinh ra khí chất kẻ sĩ – trí tuệ, liêm chính, yêu nước.

Hồn cốt Nam Định: Dương (Trần) – Âm (Mẫu) – Nhân (kẻ sĩ) – Thiên Địa Nhân hợp nhất.

Di sản Nam Định – không phải đá. Là Âm Dương sống. Ấn Trần – Dương sinh khí. Mẫu Phủ – Âm dưỡng hồn.

Kinh tế và Công nghiệp Hiện đại: Chiến lược Long Mạch và Nhân Tài.

Nam Định là long mạch tụ thủy – sông Đáy, sông Hồng là mạch máu kinh tế.

Kinh tế Biển và Công nghiệp – Thu Thủy, Dẫn Khí.

• Cảng Ninh Cơ (50.000 DWT): Thu Thủy từ biển Đông vào vùng.
• Đường cao tốc Ninh Bình – Nam Định – Thái Bình: Dẫn Khí từ miền Bắc vào Nam Đồng bằng.
• 12 KCN, FDI 1,2 tỷ USD: Kim khí công nghiệp sinh từ Thổ (đất công nghiệp).

Chiến lược Dịch lý: Thủy (biển, sông) sinh Mộc (nông nghiệp sinh thái), Mộc sinh Hỏa (công nghiệp), Hỏa sinh Thổ (phát triển bền vững).

Tầm nhìn: Nhân Tài là Khí Vượng.

Khí Chất Kẻ Sĩ từ truyền thống làng khoa bảng là nguồn lực Trí tuệ:

• AI dệt may kế thừa khéo léo Nha Xá.
• VR Phủ Dầy kế thừa trí tuệ Phật – Nho.
• Thành Nam Silicon Valley kế thừa tinh thần khoa bảng.

Nam Định 2050: Trung tâm vùng Nam Đồng bằng sông Hồng – không bằng sức mạnh cơ bắp, mà bằng Nhân Tài – Khí Vượng – Long Mạch.

Kinh tế Nam Định – không phải máy. Là Long Mạch sống. Cảng biển – Thủy dẫn khí. Nhân tài – Kim sinh vượng.

Lời Kết: Khẳng Định Vị Thế, Lịch Sử Hào Hùng, Và Tương Lai Rạng Rỡ Của Nam Định – "Trăm Năm Sáng Mãi Một Miền Đất Thiêng."

NAM ĐỊNH ƠI!

Từ long mạch sông Đáy cuộn trào như rồng thiêng đáp xuống, nơi huyết mạch đất mẹ đã sinh ra triều đại anh hùng, nơi máu Trần Hưng Đạo vẫn nóng hổi trong từng giọt phù sa;

Từ hồn thiêng Phủ Dầy ngự trị trong từng nét chạm gỗ lim, nơi Mẫu Liễu Hạnh vẫn mỉm cười trong khói hương, nơi người phụ nữ Việt gửi gắm sức mạnh vô hình cho muôn đời con cháu;

Từ tiếng máy dệt Thành Nam vang vọng suốt đêm dài, nơi bàn tay thợ đã dệt nên giấc mơ công nghiệp, nơi mồ hôi công nhân thấm vào từng sợi chỉ, nuôi sống cả một dân tộc;

Từ mùi phở Cồ 4 giờ sáng bốc khói nghi ngút bên bếp than tổ ong, nơi nồi nước dùng ninh 14 giờ là bài ca kiên nhẫn, nơi một thìa ngọt thanh là linh khí đất trời ngưng đọng .

Trăm năm vẫn sáng, ngàn năm vẫn thiêng!

Hỡi kẻ lữ hành lạc lối giữa đời thường!

Hãy về ngay hôm nay, đừng chần chừ thêm giây phút nào.

Uống một thìa nước dùng phở Cồ – nghe trăm năm lịch sử thì thầm bên tai, nghe tiếng xương bò cày già kể chuyện lũ lụt chiêm trũng, nghe lời mẹ dậy từ 3 giờ sáng vang vọng trong từng giọt mỡ nổi như ngọc trai.

Cắn một miếng nem Yên Mạc – chạm ngàn năm tuổi thơ run rẩy trong lồng ngực, chạm lá ổi rừng Mai Độ gói trọn tình làng nghĩa xóm, chạm 7 ngày lên men tự nhiên như 7 ngày chờ đợi của cả một dân tộc.

Đứng bên sông Đáy, gió bấc thổi qua, nghe long mạch thì thầm trong gió:

“Con đã về nhà. Con đã về với gốc rễ. Con đã về với máu thịt.”

LỜI NGUYỆN THIÊNG – KHÔNG PHẢI LỜI NÓI, MÀ LÀ MÁU THỊT.

Nam Định bất diệt! – Vì long khí sông Đáy vẫn cuộn trào, vì hồn Trần vẫn bất khuất.

Nam Định bất vong! – Vì Mẫu Phủ vẫn che chở, vì người thợ dệt vẫn kiên cường.

Nam Định – trăm năm sáng mãi một miền Đất Thiêng!

Nhân Tài vượng – nguồn lực con người tràn đầy sức sống, bất diệt qua mọi thời đại:

 Xưa: Là kẻ sĩ khoa bảng – những bậc hiền tài từ làng Hành Thiện, làng Tức Mặc, đỗ đạt cao, làm rạng danh triều đình (như Trạng nguyên Nguyễn Hiền, Thám hoa Trần Văn Bảo), dùng trí tuệ, liêm chính, lòng yêu nước để dựng nước, giữ nước.

Nay: Là AI dệt may (công nghệ robot hóa nghề dệt Nha Xá), VR Phủ Dầy (trải nghiệm thực tế ảo lễ hội Thánh Mẫu), kỹ sư cảng biển Ninh Cơ, nhà khoa học gạo tám xoan hữu cơ – trí tuệ hiện đại kế thừa tinh thần kẻ sĩ, không cầm bút lông mà cầm code, không viết sớ mà thiết kế tương lai.

Cả xưa lẫn nay, Nhân Tài đều là mạch máu của Nam Định – vượng thì đất vượng, vượng thì nước vượng.

Long Mạch trường – như cảng Ninh Cơ đón tàu 50.000 DWT, như cao tốc nối vùng.

Ngũ Hành hợp – như gạo tám xoan nuôi thân, đồng Tống Xá rèn hồn.

Thiên Địa Nhân nhất – như trời đất hòa quyện, như con người bất diệt.

NAM ĐỊNH KHÔNG PHẢI MỘT TỈNH – LÀ MỘT LỜI THỀ THIÊNG.

Mỗi dòng chữ, mỗi hình ảnh, mỗi hơi thở trong loạt bài này đều là lời thì thầm của sông Đáy, là mùi phở Cồ 4 giờ sáng, là tiếng trống chầu bên Phủ Dầy, là tình người Nam Định – mộc mạc, chân chất, nhưng sâu lắng, bất diệt.

Nếu một ngày bạn về Nam Định, hãy:

Uống một thìa nước dùng – nghe trăm năm thì thầm.

Cắn một miếng nem Yên Mạc – chạm ngàn năm tuổi thơ.

Đứng bên sông Đáy – nghe long mạch nói: “Con đã về nhà.”

Đất Thiêng đang chờ.

Chúng tôi cũng đang chờ bạn.

Thân ái,

Điện Bà Tây Ninh.

Xin theo dõi tiếp LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU CHUYÊN SÂU: ĐẤT VÀ NGƯỜI NAM ĐỊNH.

"Trăm năm sáng mãi một miền Đất Thiêng."

Bài 11: Địa Lý Phong Thủy Thành Nam Xưa Và Nay – Từ Linh Khí Bảo Địa Đến Những Tập Tục Lạc Hậu.

Cảm ơn các bạn đã kiên trì theo dõi. Thân ái. Điện bà Tây Ninh.