PHÁC THẢO PHONG THỦY HÀ TĨNH. BÀI 2.

1/ SÔNG NGÀN CẢ - LAM GIANG : 

Với 2 chi thượng nguồn là Ngàn Phố , Ngàn Sâu. Là con sông tiêu biểu của Tỉnh Hà Tĩnh.

b/ SÔNG NGÀN SÂU : Cũng khởi nguồn từ khe suối trong dãy Giăng Màn, từ Rào Săn ở bản Ràng, chảy về hướng Nam rồi chuyển sang Đông, đến La Khê thì vòng lên hướng Bắc. Dòng chảy lách giữa 2 triền núi Trường Sơn và Trà Sơn, có đoạn uốn khúc đến 9 lần, thường gọi là 9 khúc Huồi Nai. Có nơi xoáy thành vực sâu – Vực Ác. Dọc đường dài 121 km,sông nhận nước từ Rào Cháy, Rào Tiêm, Rào Nổ (Rào Trúc ), sông Ngàn Trười và nhiều khe hói trên đất 4 Huyện Hương Khê, Vũ Quang, Hương Sơn,Đức Thọ ở Tả , Hữu ngạn và đi tiếp lên hướng Bắc đổ vào sông La ở Ngã ba Tam Soa. Từ đây sông rẽ nước làm đôi, bao quanh bãi đảo Ngưu Chử, rồi hợp làm một lượn vòng cung về hướng Đông Nam, luồn qua cầu Thọ Tường , rồi lại lượn vòng lên hướng Bắc , lẹ làng xà vào Sông Cả - Lam Giang ở ngả ba Phủ, trước Rú Rum – Lam Thành. Một nhánh khác của sông La, từ Xã La Giang ( Đức Thọ ), đi qua Trổ, Hổ, đò Hào, ngã ba Mênh mà ra sông Lam ở cuối Xã Ngũ Lộc , nay là Đức Vịnh.( Hà Tĩnh – Đất văn vật Hồng Lam – Thái Kim Đỉnh).

Trong cuốn La Sơn Phu Tử của Hoàng Xuân Hãn cũng có nói kỹ về những con sông này .

“ Miền Nam Châu đây chỉ vùng Hồng – lam . Hồng là núi Hồng Lĩnh, tên thổ âm là Rú Hống, Lam là sông Lam Giang , hạ lưu sông Cả. Vùng này chính là trung tâm điểm của xứ Hoan Châu.

Sông Lam ở hướng Tây Bắc chảy xuống, len lỏi vào giữ 3 Huyện Thanh Chương ( bờ Nam ), Lương Sơn ( Phủ Anh ) và Nam Đàn ( bờ Bắc ).{ Bây giờ là địa giới 2 Huyện Thanh Chương và Nam Đàn khác hẳn trước , hai Huyện đều có đất ở 2 bên sông } . Về phía Nam có 2 ngọn nguồn: Ngàn Phố ở Huyện Hương Sơn , từ phía Tây lại, Ngàn Sâu ở Huyện Hương Khê từ phương Nam ra. Hai ngọn nguồn này len núi mà tới hợp với nhau ở ngả 3 Tam Soa dưới chân núi Tùng Lĩnh và đầu dãy núi Thiên Nhận .(Gần đó bấy giờ có đồn Linh Cảm và đền thờ Đinh Liệt . Đền này trước ở trên đỉnh núi , sau vì làm đồn giành mất chỗ nên dời đi chỗ khác  ở phía Hữu ngạn sông Phổ ).Hai dòng hợp thành sông La Giang . Tam Soa còn cách cửa bể 40 cây số . La Giang quanh co , uốn khúc Đông tiến rồi lại Bắc tiến , gặp sông Lam ở phía Nam chân núi Nghĩa Liệt ( Lam Thành ) , gần bến đò Phù Thạch ( đò Rum ). Bến đò Phù Thạch này là nơi hiểm yếu của vùng Hồng Lam. Bên Bắc có Phủ Hưng Nguyên, phía Nam là Phủ Đức Thọ( Huyện La Sơn ). Chỗ này còn cách Cử Hội chừng 30 cây số. Từ đó Lam Giang chảy sang phương Đông , gặp núi Ngũ Lĩnh ở chân núi Ngũ Mã ( Chợ Củi ), cho nên đổi hướng lên phương Bắc. Chảy qua Gành Bến Thủy, gần núi Mèo và ngăn chia núi Dũng Quyết ( Rú Quyết ) ở Bắc và núi Hồng Lĩnh ở phía Nam. Vượt qua chỗ hẹp, liền chảy qua 2 Huyện Nghi Xuân ( Nam ) và Huyện Nghi Lộc ( xưa là Chân Phúc rồi Chân Lộc ) mà vào Đông Hải ở Cửa Hội Thống. Trước cửa Hội Thống có 2 đảo Song Ngư.

Nói tóm lại , triền sông lam có rất nhiều thắng cảnh . Đứng chỗ nào xung quanh cũng thấy núi, mà ở núi nào cũng đầy dấu tích xưa, thành xưa, bãi chiến trường, nơi ẩn dật. Nhà La Sơn Phu Tử ở về phương Nam , nên cạnh núi Nhạc Sạn, phía Tây Nam Hồng lĩnh.”

3/ SÔNG NGÀN MO.

Đoạn sông ngã ba ở Na Kinh bây giờ chính là Kênh Na , xưa được đào nối sông Ngàn Mọ thông với sông Thượng Long ( Cũng từ Mỹ Duệ xuống ), chảy về hướng Đông Nam nhập vào sông Gia Hội. Đến Cầu Họ ( Gọi là sông Họ - Hộ giang ) thì quặt hướng Đông đổ ra Cửa Nhượng. Cùng đổ ra Cửa Nhượng còn có Sông Quèn ( Quyền giang ), Sông Rác ( Lạc Giang ) và sông Gia Hội  là nơi hội thủy cuối cùng cuối Xã Cẩm Lộc trước khi ra biển.

Ở thượng nguồn các sông ở trên, từ Nam Thạch Hà đến Bắc Kỳ Anh , có tới 4 hồ chứa nước lớn nhỏ được xây dựng  trong ngót 40 năm qua : Bộc Nguyên, Kẻ Gỗ,Thượng Tuy và sông Rác.